امام سجاد(ع) در تفسیر آیه‌ای که به سجده فرشتگان در مقابل حضرت آدم(ع) پرداخته است، می‌فرماید: «قالوا فی سُجُودِهِمْ فی أَنْفُسِهِمْ ما کُنَّا نَظُنُّ أَنْ یَخْلُقَ اللهُ خَلْقاً أَکْرَمَ عَلَیْهِ مِنَّا نَحْنُ خُزَّانُ اللهِ وَ جِیرانُهُ وَ أَقْرَبُ الْخَلْقِ إِلَیْه‏»؛[1] فرشتگان در هنگام سجده با خودشان گفتند: ما گمان نمی‌کردیم که خدا موجودی ارزشمندتر از ما خلق ‌کند! ما خزینه‌دار خدا و همسایگان او و نزدیک‌ترین موجودات به او هستیم.
اکنون صرف نظر از مباحث سندی، به تحلیل این عبارات می‌پردازیم:
الف. خزینه‌دار بودن برای خدا: در قرآن می‌خوانیم: «لِلّهِ خَزائِنُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ»؛[2] خداوند خزائنى دارد. «خزائن»، جمع «خزانه» در اصل از ماده «خزن» به معناى حفظ و نگاهدارى چیزى است.[3] پس خزانه، به معناى مکانی است که اشیاء و اموال در آن نگهداری می‌شود.[4] از آن‌جایی که این مفاهیم در مورد خداوند تصور نمی‌شود، مفسران چند احتمال را مطرح کرده‌اند:
1. «خزینه‌های خدا» به معناى «مقدورات الهى» است؛[5] یعنى همه چیز در خزانه قدرت خدا جمع است و هر مقدار از آن را لازم و صلاح بداند ایجاد می‌کند.
2. «خزینه‌های خدا»، مجموعه امورى است که در عالم هستى و جهان ماده وجود دارد، اعم از عناصر و اسباب ایجاد آنها. در این مجموعه همه چیز به حد زیاد وجود دارد، ولى هر یک از فرآورده‌ها و موجودات خاص این عالم به مقدار محدودى ایجاد می‌شود، بی‌آنکه امکان وجود تنها منحصر به آن باشد.[6]
دلیل انتخاب تعبیرات «خزائن الله» با این‌که با مفهوم معمولی در مورد خداوند صادق نیست، به خاطر آن است که خداوند می‌خواهد با زبان خود مردم با آنها سخن بگوید.[7]
ب. همسایگان خدا و نزدیک‌ترین افراد به ذات حق تعالی: با توجه این‌که خداوند جسم نیست و مکان ندارد،[8] منظور فرشته‌ها می‌تواند آن باشد که تا آن زمان، آنان از لحاظ معنوی و قرب و ارزش نزد خدا در مقایسه با دیگر موجودات، نزدیک‌ترین فاصله را با حضرت حق داشته‌اند، نه این‌که خداوند دارای مکانی باشد و فرشتگان نزدیک‌ترین مکان را نسبت به او داشته باشند. مشابه چنین قرب معنوی را می‌توانیم در قرب معنوی شهیدان نسبت به خدا ملاحظه کنیم. آنجا که قرآن در فضیلت آنان می‌فرماید: «عِنْدَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ».[9] در کنار خدایشان روزی می‌خورند.
 

---