اهل بیت و امامان معصوم (ع) ما همواره ما را به فضایل اخلاقی و علمی سفارش کرده اند که سزاوار است ما به آنها ملتزم باشیم. خواست آنها این بود که ما در علم، اخلاق، پرهیزکاری، تقوا و ... الگو باشیم تا این که با اعمال خود، (نه با زبان) مردم را دعوت به حق و خوبی ها کرده باشیم.

مرحوم کلینی در این باره روایات فراوانی را نقل کرده است که ما در این جا به عنوان نمونه به دو مورد اشاره می کنیم:

1. اسامه می گوید از امام صادق (ع) شنیدم که می فرمود: "بر تو باد به تقواى خدا و ورع و کوشش و راستى گفتار و اداء امانت و حسن خلق و نیکى با همسایه. و مردم را با غیر زبان به مذهب خود دعوت کنید (یعنى رفتار شما شیعیان باید طورى باشد که مخالفینتان بگرویدن مذهب شما مایل شوند) و زینت ما باشید و ننگ ما نباشید. و بر شما باد به طول دادن رکوع و سجود؛ زیرا چون یکى از شما رکوع و سجود را طول دهد، شیطان از پشت سرش بانگ زند و بگوید: اى واى، که این اطاعت کرد و من نافرمانى و این سجده کرد و من سرپیچى (هنگامى که بسجده در برابر آدم مأمور گشتم". [1]

2. از على بن ابى زید از پدرش، گفت: من نزد امام صادق (ع) بودم که عیسى بن عبد الله قمى نزد او آمد و به او خوش آمد گفت: و او را نزد خود نشانید و سپس فرمود: "اى عیسى بن عبد الله، از ما نیست کسى که در شهرى باشد که 100 هزار و اندى در آن هستند و یکى در آن شهر از او پارساتر باشد؛یعنى از مخالفان مذهب شیعه؛ زیرا خود شیعه شاید که بر هم برترى داشته باشند". [2]

اگر ما چنین باشیم، چهره زیبایی از اسلام و از مکتب اهل بیت (ع) به مردم دنیا نشان داده ایم. لذا انتظار می رود ما خود را در تمام زمینه های اخلاقی، علمی، عقیدتی، فرهنگی و ... با خواسته ها و سفارش های ائمه (ع) هماهنگ کنیم. [3]

برخی از چیزهایی که به عنوان ابتدایی ترین مسائل باید در اعمال و رفتار خود به عنوان یک فرد شیعه مراعات کنیم، عبارت اند از:

1. پایمال نکردن حقوق مردم (حق الناس) و احترام به حقوق شهروندان

از منظر دین اسلام، اساس و بنیان زندگی اجتماعی، در احترام و گردن نهادن انسان ها به حقوق اجتماعی دیگران است که در زیر از باب نمونه به مصادیقی از آن اشاره می شود:

پیامبر اسلام (ص) درباره رعایت حال همسایگان فرمود:

"ر کس همسایه اش را اذیت کند، خداوند بوی بهشت را بر وی حرام می کند" [4] و یا "ر کس حق همسایه اش را تضییع کند، از ما نیست" [5] .

2. احساس مسئولیت و تعهد

اصلی ترین شاخصه جامعه اسلامی در مسئولیت مشترک اجتماعی نمودار می شود. این مسئولیت مشترک از چارچوب خانواده شروع می شود تا به همسایه، شهر و ... می رسد. طبق آموزه های اسلامی یک شهروند در جامعه اسلامی باید نسبت به آنچه در جامعه رخ می دهد، اعم از مسائل فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و حتی بلایای طبیعی همچون حوادث غیر مترقبه احساس تکلیف کند و در حد توان و امکانات خویش در رفع این گونه مشکلات و کاستی ها کوشا باشد.

در زیر به اختصار به برخی از جلوه های این احساس مسئولیت اشاره می شود:

الف. یاری رساندن و کمک به دیگران

قرآن کریم یاری رساندن و کمک به دیگران را از وظایف هر مسلمان دانسته و می فرماید: "اگر در دین خود از شما یاری طلبند، بر شما است که آنها را یاری کنید". [6] و "مؤمنان برادران یکدیگرند" [7] .

مسلمانان در جامعه اسلامی نسبت به سرنوشت، آینده و مشکلات یکدیگر مسئول اند و اگر کسی از زیر بار این مسئولیت شانه خالی کند، طبق آنچه از روایات به ما رسیده از زمره مسلمانان خارج است:

"کسی که صبح کند و اهتمام به امور مسلمانان نداشته باشد، مسلمان نیست" [8] .

امیرمؤمنان علی (ع)، هر شهروند جامعه اسلامی، اعم از عالمان، ثروت مندان و ... را در قبال مردم آن جامعه مسئول می داند و می فرماید: "خداوند پیش از آن که بی سوادان را به آموختن تکلیف کند، دانایان را به آموزش متعهد ساخت" [9] . "خداوند سبحان روزی تهی دستان را درخواسته توانگران رقم زده است... و خدای متعال بازخواستشان خواهد کرد" [10] .

در این بین، کمک رسانی به همسایگان از اهمیت بالایی برخوردار است.

امیر المومنین (ع) می فرماید: "پیامبر (ص) آن قدر نسبت به همسایه سفارش فرمود که ما گمان کردیم همسایه از همسایه ارث می برد" [11] .

3. رعایت اخلاق اسلامی در تعاملات اجتماعی

اخلاق نیکو و رفتار پسندیده با مردم از مهم ترین عوامل موفقیت و پیشرفت انسان در اجتماع است و حتی رواج آن در میان اقشار مختلف، در بسط و گسترش عدالت در جامعه موثر خواهد بود.

در ادامه به پاره ای از مصادیق اخلاق اجتماعی اسلام، اشاره می شود:

الف. حسن خلق، خوش رفتاری و داشتن روی گشاده

قرآن کریم خطاب به پیامبر (ص) می فرماید: "و تو اخلاق عظیم و برجسته ای داری" [12] . "و به برکت رحمت الاهی در برابر آنان ] مردم [ نرم و مهربان شدی و اگر خشن و سنگدل بودی، از اطراف تو پراکنده می شدند..." [13] .

پس قرآن، اخلاق نیکو (حسن خلق) را عامل موفقیت پیامبر (ص) در جذب مردم می داند.

روایات زیادی از پیشوایان دین در این موضوع به ما رسیده که به چند نمونه اکتفا می شود:

پیامبر (ص) فرمود: "اخلاق خوب و پسندیده نصف دین است". [14]

ب. تواضع و فروتنی

تواضع یعنی در برابر مردم ادب، فروتنی و افتادگی را رعایت کردن و از خودبینی و خودپسندی دوری نمودن. تواضع یکی از صفات و حالات درونی انسان است که در اعمال و افعال وی نمود پیدا می کند.

بدون تردید فروتنی و افتادگی در برابر مردم و شهروندان، در دنیا محبوبیت اجتماعی را به دنبال دارد و در آخرت موجب رضایت الاهی است. این موضوع یکی از مسائل مهمی است که اولیای خدا همواره مردم را به آن سفارش نموده اند.

ج. رفق و مدارا

رفق و مدارا یعنی با ملایمت و نرمی با مردم برخورد کردن.

بشر از آن جهت که زندگی اجتماعی دارد، پیوسته با انسان های دیگر در ارتباط است و حقوق وی با حقوق دیگران به صورت های مختلف گره خورده است، لذا مدارا کردن با مردم از جمله مسائلی است که مکتب اسلام به آن توجه کرده است.

د. حلم و بردباری

حلم عبارت است از: استحکام و استواری در برخورد با مسائل و مشکلات زندگی. زندگی اجتماعی، زندگی با افراد مختلف است. برخورد با روحیات گوناگون، با سلیقه های متفاوت با بینش ها و تفکرات متفاوت و با خلق و خوهای مختلف. بنابراین، اولین شرط زندگی اجتماعی حلیم بودن و بردباری است. این یکی از صفات و ویژگی های تمام پیامبران الاهی در برابر آزار و اذیت مخالفان و مشرکان بوده است. [15]

بنابراین، رعایت مسائل و وظایفی که امامان برای شیعیان بر شمرده اند بر همه لازم است، ولی برای کسانی که بین اهل سنت زندگی می کنند رعایت این اوصاف لازم تر است. با توجه به این که شما در مناطقی زندگی می کنید که با اهل سنت ارتباط دارید، باید بیشتر مسائل مربوطه را رعایت کنید. در کتاب شریف وسائل الشیعه بابی دارد که در آن نحوه برخورد شیعیان را با اهل سنت مشخص می کند. [16] از مجموعه این روایات برداشت می شود که مهم ترین چیزهایی که باید در چنین مناطقی رعایت شود عبارت اند از:

1 . ادای امانت: شخص شیعه باید نسبت به دیگران و به خصوص اهل سنت امانتدار باشد.

2. عیادت از بیماران و شرکت در تشییع جنازه آنان.

3. به جا آوردن حقوقی که بر عهده ما است، از جمله حق همسایگی.

4. داشتن حسن خلق [17]

برای آگاهی بیشتر از نحوه برخورد با اهل سنت به نمایه های زیر مراجعه کنید.

نمایه های مربوط

ویژگی های شهروند مسلمان، 332 (سایت: 321) .

نحوه تعامل با هم کلاسی های غیر شیعه، سؤال 1901 (سایت: 2819) .