واژه‌ی «وسیله» که در قرآن کریم نیز مورد استفاده قرار گرفته، از ریشه‌ی «وسل» جمع آن «وسیل» و «وسائل» است، و به معنای چیزی است که به کمک آن می‌توان به غیر رسید.[1]

واژه‌ی «ذریعه» نیز از ریشه‌ی «ذرع» بوده و به معنای دستاویز و دلیل است.[2] به همین دلیل به شترى که براى شکار پشت آن پنهان شوند، ذریعه گفته می‌شود.[3]

این دو کلمه گاهی به یک معنا به کار می‌روند؛[4] اما با این وجود، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند؛ به این بیان که واژه «وسیله» نزد اهل لغت به معنای قربت است و در جایی به کار می‌رود که نزدیک‌شدنی شایسته درخواست شود؛ از این‌رو به چیزی که موجب نزدیک‌شدن انسان به چیزی دیگر و یا شخصی دیگر می‌شود وسیله می‌گویند؛[5] اما ذریعه به معنای خود جاده و راهی است که برای رسیدن به این هدف پیموده می‌شود.[6]

[1]. جوهری، اسماعیل بن حماد، الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، محقق، مصحح، عطار، احمد عبد الغفور، ج 5، ص 1841، بیروت، دار العلم للملایین، چاپ اول، 1410ق.

[2]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال الدین،‏ ج 8، ص 93، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.

[3]. ابن درید، محمد بن حسن،‏ جمهرة اللغة، ج 2، ص 692، بیروت، دار العلم للملایین‏، چاپ اول، 1988م‏.

[4]. الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج ‏3، ص 1211؛ فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، محقق، مصحح، مخزومی، مهدی، سامرائی، ابراهیم، ج 2، ص 98، قم، هجرت، چاپ دوم، 1410ق.

[5]. الصحاح (تاج اللغة و صحاح العربیة)، ج 5، ص 1841.

[6]. عسکری، حسن بن عبدالله‏، الفروق فی اللغة، ص 297، بیروت، دار الافاق الجدیدة، چاپ اول، 1400ق‏.