امام صادق(ع) در مورد رابطه عمران و آبادانی دنیا با مسئله دین فرمود: «إِذَا صَلَحَ‏ أَمْرُ دُنْیاک فَاتَّهِمْ دِینَک‏»؛[1] زمانی‌که کار دنیایت بهبود یافت، دین خود را مورد اتهام قرار دهید.[2] اما از آن‌جا که معنای بسیاری از روایات با توجه به قرآن و روایات دیگر مورد بررسی قرار می‌گیرد، باید گفت مقصود از این روایت، آن نیست که ما در اصلاح مسائل دنیوی تلاش نکنیم؛ زیرا در آموزه‌های دینی تلاش برای امر دنیا با هدف برطرف کردن نیازهای خود و خانواده، از بهترین اعمال شمرده شده است. به عنوان نمونه، امام صادق(ع) در این زمینه فرمود: «الْکادُّ عَلَى عِیالِهِ‏ کالْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ»؛[3] کسی که برای رفاه و آسایش خانواده‌اش تلاش می‌نماید، مانند مجاهد در راه خدا است.
هم‌چنین امام رضا(ع) فرمود: «الَّذِی یطْلُبُ مِنْ فَضْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَا یکفُّ بِهِ عِیالَهُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الْمُجَاهِدِ فِی سَبِیلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ»؛[4] کسى که در طلب روزى می‌کوشد و فضل خدا را می‌جوید تا مخارج اهل و عیال خود را کفایت کند، اجر و پاداش او از مجاهد راه خدا بیشتر است.[5]
بنابر این، آنچه از اصلاح دنیا مورد نهی قرار گرفته، آن است که انسان با اصلاح دنیا، دین خود را از بین ببرد؛ یعنی برای رسیدن به منافع مادی ارزش‌های دینی را زیر پا گذاشته و از خطوط قرمز عبور کند. در همین راستا امام علی(ع) فرمود: «ولا تُصلِحَنَّ دُنیاک‏ بِفَسادِ دِینِک‏ ومَحْقِهِ...»؛[6] دنیای خود را با فساد دین خود اصلاح نکنید. و «... وَ لَا تَبِعْ آخِرَتَک بِدُنْیاک‏...»؛[7] آخرت خود را به دنیا نفروش.
به عبارت دیگر، بر اساس این روایت، با بهبود وضعیت دنیایی، باید خود را به عنوان یک متهم - و نه مجرم - قلمداد کرده و به ارزیابی عملکرد خود بپردازیم که آیا بر اثر رعایت نکردن آموزه‌ای از آموزه‌های دینی بوده که در امور دنیایی به پیشرفت‌هایی دست یافته‌ایم که در این صورت باید به جبران آن بپردازیم، و یا آن‌که این بهبود وضعیت، حاصل تلاش و فعالیت حلالمان بوده که چنین پیشرفتی نه تنها دینمان را تضعیف نمی‌کند، بلکه موجب تقویت آن نیز خواهد شد.

---