آموزه‌های اسلامی کسالت و تنبلی انسان‌ها را مورد نکوهش قرار داده و خواستار نشاط روحی و جسمی مسلمانان  است. به طوری که حتی عبادات و مستحباتی را دارای ارزش بیشتری می‌داند که با روحیه و نشاط بیشتری انجام شود.

در همین راستا اگر فردی بخواهد عملی مستحبی را انجام دهد، بهتر است که این عمل را به خودش تحمیل نکند، بلکه باید تلاش کند تا با نشاط و روحیه‌ی کامل به سوی آن بشتابد؛ زیرا در آن هنگام از درک بهتری نیز برخوردار خواهد بود.

1. رسول خدا(ص): «دل گاهی مشتاق به انجام عبادات بوده و گاهی نشاط کافی را برای انجام آن ندارد، هرگاه مشتاق بود، (علاوه بر واجبات) مستحبات را انجام دهید و هرگاه نشاط نداشت، فقط واجبات را انجام دهید».^[1]
2. امام علی(ع): همان‌گونه که بدن‌ها خسته می‏شوند، قلب انسان نیز گاهی افسرده و ملول می‏شود، پس به دنبال حکمت‌های برگزیده برای آن باشید. دل‏ها گاه بانشاط و گاه کم‌انگیزه است. هر گاه بانشاط بود، به انجام کارهای مستحب روی آورید و هر گاه کم‌انگیزه بود، به انجام کارهای واجب بسنده کنید.[2]
3. امام رضا(ع): «برای دل‌ها روی آوردن و روی برگرداندن و نشاط و گاهی ملول و ناتوانی است. وقتی روی آورد بینا و بصیر می‌شود؛ اما وقتی برگردد وامانده و افسرده می‌شود. پس هنگام اقبال و نشاط از آن استفاده نمائید، و آنها را هنگام برگشت و ضعف و سستی رها کنید».[3]

اگرچه برخی از این روایات از نظر سند دچار ضعف‌اند؛[4] اما با توجه به روایات فراوان دیگری که در این زمینه وجود دارد، و به دلیل آن‌که محتوای آنها از نظر عقلی مورد تأیید است، می‌توان آنها را پذیرفت، به ویژه در مواردی که وادار کردن خود بر مستحبات باعث کم‌انگیزه‌شدن و سستی در واجبات شود.

در پایان باید گفت؛ اگرچه گناهان عامل بسیار مهمی در افسردگی و بی‌نشاطی انسان نسبت به انجام عبادات و اعمال خیر هستند؛ اما این‌گونه نیست که گناه تنها عامل آن باشد، بلکه کسالت و سستی انسان می‌تواند از امور دیگری مانند مشکلات، ناراحتی‌ها و اشتغالات فکری نیز سرچشمه گیرد.[5]

فردی که ساعت‌ها به کار و تلاش سخت مشغول بوده، شاید نشاط چندانی برای عبادات مستحب نداشته باشد. همین‌طور فردی که به شدت نگران موضوعی است و ...؛ و از همین‌رو است که خدای متعال هنگام سفر حتی برای عبادات واجب نیز تخفیف‌هایی داده است.

البته، موضوع نشاط و افسردگی در افراد مختلف متفاوت است؛ زیرا برخی از اولیای الهی حتی در این دشواری‌ها نیز نشاط عبادتشان را از دست نمی‌دهند. و به عبارتی هرچه انسان به خدا نزدیک‌تر باشد، زمان بانشاطی او بیشتر خواهد بود.

[1]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 454، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[2]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج 2، ص 414، قم، انتشارات رضی، چاپ اول، 1375ش.

[3]. حلوانی، حسین بن محمد، نزهة الناظر و تنبیه الخاطر، ص 129، قم، مدرسة الإمام المهدی (عج)، چاپ اول، 1408ق.

[4]. مجلسی، محمد باقر، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول(ص)، محقق، مصحح، رسولی، سید هاشم، ‌ج 15، ص 421، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1404ق.

[5]. همان.