در نظر حکیمان، علم عبارت است از: حصول امر مجرّد براى امر مجرّد.
در توضیح این مطلب می‌‌گویند: حصول و وجود علم براى شخص عالم از جمله چیزهایى است که شکّى در آن نیست، ولی نه هرنوع حصولى به هر کیفیّتى، بلکه حصول علم براى شخص عالم، عبارت است از حصول یک امر بالفعل(فعلیّت محص و خالص که در آن اصلاً حالت قوه براى چیزی نیست)؛ زیرا ما به وجدان خود مى‏یابیم که صورت علمى از این‏جهت که صورت علمى است از صورت دیگرى قوى‏تر نیست و از فعلیّتى که در آن قرار دارد تغییرى حاصل نمى‏گردد؛ پس علم، حصول امر مجرّد از مادّه و نواقص قوّه، است.
از آن‌سو، «حضور» شىء براى شى‏ء دیگر، همان «حصول» آن شى‏ء براى شى‏ء دیگر است. از سوی دیگر لازمه حضور علم نزد عالم، این است که عالم نیز(مانند علم) تامّ بوده، فى نفسه داراى فعلیّت باشد و از قوه خالى باشد.
نتیجه این‌که علم، حصول امر مجرّد از مادّه است براى امر مجرّد. و می‌توان گفت: علم، حضور یک شى‏ء براى شى‏ء دیگر است.[1]
حال با توجه به تعریف علم می‌توان نتیجه گرفت که هر امر مجردی، هم عقل است، هم عاقل و هم معقول‏، اما این‌که هر مجردی عقل است؛ براى این است ‌که مجرّد به جهت تمامیّت ذاتش و به جهت این‌که ذاتش فعلیّت محض است و بالقوّه نیست؛ ازاین‏رو وجودش براى یک شى‏ء و حضورش نزد آن ممکن است(صغرا) و از طرفى نیز هر چیزى که براى مجرّد ممکن باشد، براى او بالفعل نیز هست(کبرا)، پس موجود مجرّد بالفعل معقول مى‏باشد(نتیجه).
و چون عقل با معقول متّحد است، پس موجود مجرّد همان عقل است؛ و چون ذات مجرّد، برای ذات خود موجود است، پس او عاقل‏ ذات خود است(زیرا در تعریف علم گفته شد که علم عبارت است از حصول و وجود مجرد برای موجود مجرد)؛ پس هر مجرّدى‏ هم عقل است و هم عاقل و هم معقول. و به بیان دیگر، می‌توان گفت: «عقل و عاقل و معقول، مفاهیم سه‏گانه‏اى هستند که از وجود واحد انتزاع مى‏شوند».
با این برهان همان‌گونه که علم به ذات برای مجرد اثبات می‌شود، علم به غیر نیز برای مجرد اثبات می‌شود.[2]
 

---