خداوند بخشنده در قرآن کریم، بارها توبه و استغفار را راهی برای پاک شدن از گناه اعلام کرده است. در منابع حدیثی نیز دستورالعمل‌هایی بیان شده است که اگر انسان بر آنها مراقبت داشته باشد، می‌تواند به عنوان نشانی از واقعی‌بودن توبه و بازگشت از گناهان ارزیابی شود. در این راستا، هر آنچه که نشانگر توبه‌ای واقعی و گردن‌نهادن به فرمان‌های خداوند باشد، گناهان انسان را پاک خواهد کرد، اما روایاتی نیز وجود دارد که با ذکر برخی مصادیق، این پاک‌شدن از گناه را با تعبیر «مانند روزی که انسان از مادرش متولد شده است» بیان می‌کند. در ادامه به تعدادی از این روایات - صرف نظر از بررسی اسناد آنها - اشاره خواهد شد.

زیارت خانه‌ی خدا

رسول خدا(ص) فرمود: «هر کسی پنج مرتبه به دور کعبه طواف نماید، از گناهانش بیرون می‌رود، مانند روزی که از مادر متولد شده است».[1]

امام صادق‌(ع) از پدرش امام باقر(ع) نقل می‌کند: «کسی که بدون تکبر به سمت زیارت خانه‌ی خدا بشتابد، حج باشد یا عمره، گناهانش بخشوده خواهد شد، مانند روزی که از مادر متولد شده بود».[2]‏

همچنین امام صادق(ع) فرمود: «حاجیان بر چند گروه‌اند... یک گروه از آنها کسانی هستند که گناهانشان چنان بخشوده می‌شود که گویا تازه از مادر متولد شده‌اند».‏[3]

انجام برخی اعمال در ماه مبارک رجب

رسول خدا(ص): «کسی که ماه رجب را درک نماید و در اول، وسط و آخر آن غسل نماید، گناهانش پاک می‌شود گویی که تازه از مادر متولد شده است‏».[4]

پیامبر اسلام(ص): «هر کسی در اول ماه رجب بعد از نماز عشا دو رکعت نماز بخواند که در رکعت اول یک مرتبه سوره حمد و انشراح و سه مرتبه سوره توحید را بخواند و در رکعت دوم یک مرتبه سوره حمد، انشراح، سوره توحید و ناس و فلق را بخواند و سپس تشهد و سلام را بگوید و سی مرتبه «لا اله الا الله» بگوید و سی مرتبه بر حضرت محمد(ص) صلوات بفرستد، خداوند نیز گناهان گذشته او را می‌آمرزد و خطاهای او را می‌بخشد، مانند روزی که مادرش او را زائیده است».[5]

امام رضا(ع): «کسی که ماه رجب را روزه بگیرد، از گناهان پاک می‌شود، گویی که تازه از مادر متولد شده است».[6]

پیامبر اسلام(ص): « کسی که در نیمه و پانزده ماه رجب و هنگام بالا آمدن روز پنجاه رکعت نماز بخواند که در هر رکعتش یک مرتبه سوره حمد، توحید، فلق و ناس خوانده شود، از گناهانش پاک می‌شود، مانند روزی که مادرش او را زائیده است......».[7]

پیامبر اسلام(ص): «هر کسی که در طول عمر خود ده هزار مرتبه با نیت درست و صحیح سوره توحید را در ماه رجب بخواند، در روز قیامت مانند کسی خواهد بود که تازه از مادر متولد شده است و گناهانش بخشیده خواهد شد و هفتاد ملک به او بشارت بهشت را می‌دهند».[8]

انجام برخی اعمال در ماه مبارک شعبان

رسول گرامی اسلام(ص): هر کس در شب اول ماه شعبان، دوازده رکعت به این کیفیت به جا آورد که در هر رکعت پس از سوره «حمد»، پانزده مرتبه سوره «توحید» بخواند. خداوند ثواب 12 هزار شهید و عبادت 12 سال را به او عطا می‌کند و از گناهانش بیرون می‌رود، مانند روزی که متولد شده و به تعداد آیات قرآن، قصری در بهشت به او می‌دهد.[9]

پیامبر خدا(ص): «هر کسی در شب سوم شعبان دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت آن سوره حمد و سوره تین را  بخواند، همانند کسی است که دویست بنده از فرزندان اسماعیل(ع) را آزاد نموده است و از گناهانش بیرون می‌رود، مانند روزی که متولد شده است...».[10]

انجام برخی اعمال در ماه مبارک رمضان

رسول خدا(ص): «کسی که در ماه رمضان روزها را روزه باشد، شب‌هایش را ذکر بگوید، مرتکب عمل نامشروع نشود، زبانش را نگهدارد، چشمش را از نگاه به نامحرم بپوشاند، و از آزار و اذیت مردم بپرهیزد، گناهانش چنان بخشوده می‌شود که گویا تازه از مادر متولد شده ‌است».^[11]

امام صادق(ع): «کسی که در شب‌‌های ماه رمضان غسل کند، گناهانش چنان بخشوده می‌شود که گویا تازه از مادر متولد شده ‌است. سؤال شد در چه شب‌هایی از ماه رمضان غسل کند، فرمود: شب‌های هفدهم، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم...».[12]

پیامبر اسلام(ص): «هر کسی که روزه بگیرد و هنگام افطار این دعا را بخواند «یا عَظِیمُ یا عَظِیمُ أَنْتَ إِلَهِی لَا إِلَهَ لِی غَیرُک اغْفِرْ لِی الذَّنْبَ الْعَظِیمَ إِنَّهُ لَا یغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِیمَ إِلَّا الْعَظِیمُ»، از گناهانش پاک می‌شود، همچون روزی که مادرش او را زائیده است...».[13]

همچنین از امام صادق(ع) در مورد زیارت امام حسین(ع) به ویژه در ماه رمضان سؤال شد، فرمود کسی که آن‌حضرت را در حال خشوع و توبه و استغفار، در یکی از شب‌های اول، پانزدهم و یا آخر این ماه زیارت کند، گناهان و اشتباهاتش چنان پاک خواهد شد که گویا برگ درختان با طوفان می‌ریزد و مانند نوزاد پاکی خواهد شد که تازه از مادر متولد شده ‌است.^[14]

گریه، تهجد و خواندن نماز شب

رسول خدا(ص): «آن‌گاه که بنده از خوف خدا گریه کند؛ گناهان او فرو می‏ریزند، چنان‌که برگ از درختان فرو می‏ریزد و چون روزی که از مادر متولد گشته، پاک می‏گردد».[15]

امام علی(ع): «هر کسی یک شب کامل را به نماز و تلاوت کلام خدا در حال رکوع، سجده و ذکر بگذارند، آن‌چنان ثواب به او داده می‏شود که کمترین آن، بخشش او از گناهان است، مانند روزی که از مادر زاییده شده است‏».[16]

صلوات بر محمد و آل محمد

از امام صادق(ع) در مورد معنای آیه‌ی «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکتَهُ یصَلُّونَ عَلَی النَّبِی ...»،[17] سؤال شد. امام فرمود: درود خدا بر پیامبر(ص) به معنای فرستادن رحمت است؛ درود فرشتگان پاک و پاکیزه دانستن حضرتشان است، و درود مردم دعا و طلب رحمت برای ایشان. اما سخن خدا «وَ سَلِّمُوا تَسْلِیماً»، یعنی تسلیم اوامر آن‌حضرت باشید.

از ایشان پرسیدند، پس چگونه بر پیامبر و اهل ‌بیتش درود فرستیم؟ فرمود: شما می‌‏گویید:

«صلوات اللَّه و صلوات ملائکته، و أنبیائه و رسله و جمیع خلقه علی محمّد و آل محمّد و السّلام علیه و علیهم و رحمة اللَّه و برکاته»؛ (درود خدا و فرشتگان او، و پیامبران و فرستادگان وی و تمامی آفریدگانش بر محمّد و خاندان او باد، و سلام و رحمت و برکات خداوند بر آنان باد).

سؤال شد: پاداش کسی که بر محمّد و آلش این‌گونه درود فرستد چیست؟ فرمود: به خدا سوگند، پاک‌شدن از گناهان، مانند روزی که از مادرش متولد شد.^[18]

زیارت قبور ائمه(ع)

رسول خدا(ص) خطاب به امام علی(ع): هر کسی قبور شما را زیارت کند، ثوابش برابر است با ثواب هفتاد حج بعد از حجة الاسلام هنگامی که از زیارت برمی‌گردد از گناهانش بیرون آید مانند روزی که از مادر متولد شده است...‏»؛[19]

رسول خدا(ص): «فرزندم حسین(ع) بعد از من کنار شط فرات کشته می‌شود. کسی که او را زیارت کند و با آب فرات غسل نماید، گناهانش چنان بخشوده می‌شود که گویا تازه از مادر متولد شده ‌است».[20]

امام رضا(ع): « آگاه باشید که هر کس بعد از غسل به زیارت من بشتابد از تمامی گناهان پاک می‏شود آنچنان که گویی تازه از مادر متولّد شده است‏».[21]

خواندن برخی نماز‌های مستحب

رسول خدا(ص): «کسی که در شب چهارشنبه چهار رکعت نماز بخواند و در هر رکعت آن سوره حمد و انشقاق را بخواند، زمانی که به سجده رفت، گناهان او بخشیده می‌شود، مانند روزی که از مادر متولد شده است.[22]

پیامبر اسلام(ص): «کسی که در شب پنج شنبه دو رکعت نماز بخواند و در هر رکعت یک مرتبه سوره حمد و سوره توحید و بیست و پنج مرتبه تسبیحات «سُبْحَانَ اللَّهِ، الْحَمْدُ لِلَّهِ، لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَکبَرُ» بگوید، خداوند گناهان او را می‌آمرزد، مانند روزی که از مادر متولد شده است‏».[23]

امام صادق(ع): «کسی از شما چهار رکعت نماز امام علی(ع) را بخواند، از گناهانش پاک می‌شود، همچون روزی که مادرش او را زائیده است‏...».[24]

امام حسن عسکری(ع): هر کسی در روز سه شنبه شش رکعت نماز بخواند و در هر رکعت آن یک مرتبه سوره حمد و آیه « آمَنَ الرَّسُولُ»[25] و سپس یک مرتبه سوره زلزال را بخواند، از گناهانش بیرون می‌رود، مانند روزی که از مادر متولد شده است.[26]

خواندن برخی آیات و اذکار

پیامبر اسلام(ص): «هر کسی سوره توحید و ناس و فلق را در هر روز ده مرتبه بخواند مانند کسی است که تمام قرآن را خوانده است و گناهان او بخشیده می‌شود مانند روزی که از مادر متولد شده است».[27]

امام صادق(ع): «هرگاه مؤمن در هنگام وضویش سوره قدر را بخواند، از گناهانش پاک می‌شود گویی که تازه از مادر متولد شده است».[28]

پیامبر اسلام(ص): «هر کسی هر روز ده مرتبه (ذکر) «بِسْمِ‏ اللَّهِ‏ الرَّحْمنِ‏ الرَّحِیمِ‏» و « لَا حَوْلَ‏ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّه‏» بگوید، گناهانش بخشیده می‌شود، مانند روزی که از مادر متولد شده است.[29]

امام صادق(ع): هر کس هنگام خواب سه بار بگوید: «الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی عَلَا فَقَهَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی بَطَنَ فَخَبَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی مَلَک فَقَدَرَ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی یحْی الْمَوْتی‏ وَ یمِیتُ الْأَحْیاءَ وَ هُوَ عَلی‏ کلِّ شَی‏ءٍ قَدِیرٌ»، مانند روزی که از مادرش متولد شده، از گناهان پاک شود.[30]

رسیدگی به بیماران

پیامبر اکرم(ص): «...هر کسی برای به جا آوردن حاجت بیماری کوشش کند، چه بتواند آن‌را به انجام رساند و چه نتواند، از گناهانش پاک می‌شود گویی که تازه از مادر متولد شده است ...».[31]

غسل دادن مردگان و شرکت در تشییع جنازه آنان

امام صادق(ع): «هر کسی مرده‏ای را غسل دهد و عورت او را بپوشاند و چنانچه عیبی در بدن او دید، از دیگران پنهان دارد، از گناهانش پاک می‌شود گویی که تازه از مادر متولد شده است‏».[32]

امام رضا(ع): «هر کسی جنازه دوستی از دوستان ما را تشییع کند، از گناهانش پاک می‌شود همچون روزی که مادرش او را زائیده است...».[33]

تلاش برای کسب دانش

امام علی(ع) فرمود: «هرگاه طالب علم در برابر استاد بنشیند، خداوند هفتاد در رحمت بر روی او می‌گشاید و آن‌گاه که از مجلس استاد حرکت کند مانند روزی خواهد بود که از مادر متولد شده است».[34]

[1]. ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، محقق، مصحح، عراقی، مجتبی، ج 1، ص 186، قم، دار سید الشهداء للنشر، چاپ اول، 1405ق.

[2]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 4، ص 252، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[3]. همان، ص 253.

[4]. حسکانی، عبید الله بن عبد الله، فضائل شهر رجب، محقق، مصحح، محمودی، محمدباقر، ص 497، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1411ق.

[5]. ابن طاووس، علی بن موسی، الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 2، ص 629 – 930، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1409ق.

[6]. شیخ حرّ عاملی، وسائل الشیعة، ج 10، ص 480، قم، مؤسسه آل البیت(ع)، چاپ اول، 1409ق.

[7]. الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 2، ص 658.

[8]. همان، ص 648.

[9]. همان، ص 683.

[10]. همان، ص 693.

[11]. علی بن موسی (امام هشتم)، الفقه المنسوب للإمام الرضا ع، ص 204، مشهد، مؤسسة آل البیت ع، چاپ اول، 1406ق.

[12]. شیخ صدوق، فضائل الأشهر الثلاثة، محقق، مصحح، عرفانیان یزدی، غلامرضا، ص 137، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1396ق.                   

[13]. الاقبال بالاعمال الحسنة، ج 1، ص 114.

[14]. همان، ص 10.

[15]. دیلمی، حسن بن محمد، ارشاد القلوب إلی الصواب، ج 1، ص 98، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، 1412ق.

[16]. کفعمی، ابراهیم بن علی، البلد الأمین و الدرع الحصین، ص 147، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1418ق.

[17]. احزاب، 56.

[18]. شیخ صدوق، معانی الاخبار، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ص 368، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1403ق.

[19]. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، الغارات أو الإستنفار و الغارات، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین،‏ ج 2، ص 855، تهران، انجمن آثار ملی، چاپ اول، 1395ق.

[20]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 2، ص 718، بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.

[21]. شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا(ع)، محقق، مصحح، لاجوردی، مهدی، ج 2، ص 260، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1378ق.

[22]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 87، ص 304، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[23]. همان، ص 280.

[24]. مصباح المتهجد و سلاح المتعبّد، ج 1، 292.

[25]. بقره، 285.

[26]. ابن طاووس، علی بن موسی، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 41، قم، دار الرضی، چاپ اول، 1330ق.

[27]. بحار الانوار، ج ‏84، ص 179.

[28]. همان، ج 77، ص 315.

[29]. همان، ج ‏84، ص  5.

[30]. کافی، ج 2، ص 535.

[31]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 4، ص 16، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[32]. من لا یحضره الفقیه، ج 1، ص 141.

[33]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی طالب ع، ج 4، ص 341، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[34]. ارشاد القلوب إلی الصواب، ج 1، ص 166.