ابتدا باید گفت؛ روایاتی که در این زمینه وجود دارد، شامل مواردی مانند نهی از منکر نخواهد شد که گویا نوعی سرزنش در تذکر ناهی از منکر نهفته است.

آنچه سزاوار نیست آن است که در رفتار افراد باایمان دقت نموده و با بروز هر لغزش - که بیشتر انسان‌ها از خطر آن ایمن نیستند - به سرزنش آنان بپردازیم. به عبارت دیگر، «تذکر» و «سرزنش» دو موضوع جدا از هم هستند. با این مقدمه به دو نکته ذیل توجه فرمایید:

1. کسانی که در ارتباط با لغزش‌ها و اشتباهات دیگران، به سرزنش و یا تمسخر آنها می‌پردازند، گویی خود را عقل کل دانسته و مبرای از اشتباه و خطا می‌دانند، اما سنت خدا بر آن قرار گرفته تا این خیال باطل را از بین برده و به آنان بفهماند که خودشان نیز دچار همان خطاها - و یا اشتباهات فاحش‌تر - در زندگی خود خواهند شد.

گزارش‌های رسیده از پیشوایان دین به این موضوع اشاره دارد:

از رسول خدا(ص) نقل شده است: «... وَ مَنْ عَیَّرَ مُؤْمِناً بِشَیْ‏ءٍ لَمْ یَمُتْ حَتَّى یَرْکَبَه‏»؛[1] و هر کس مؤمنى را به کارى سرزنش و ملامت کند، از دنیا نرود تا مرتکب آن شود.

البته در تعبیر دیگر به جای « بِشَیْ‏ءٍ» واژه «بِذَنبٍ» آمده است: «مَن عَیَّرَ مُؤمِناً بِذَنبٍ لَم یَمُت حَتّى یَرکَبَهُ».[2] که البته در این‌جا ذنب الزاما به معنای گناه شرعی نیست.

این موضوع با تعبیر عام‌تر «مَنْ عَیَّرَ بِشَیْ‏ءٍ بُلِیَ بِهِ»،[3] نیز در منابع روایی وارد شده است که آن‌را تنها به سرزنش مؤمنان وابسته نکرده است و تمام اینها در مجموع، حکایت از آن دارد که انسان نباید دیگران را که شاید به جهت محاسبات عادی در زندگی دچار شکست و لغزشی شده‌اند، مورد سرزنش و ملامت قرار دهد و دائماً آنها را به جهت یک اشتباه مورد ملامت قرار دهد؛ چرا که انسان مصون از خطا و اشتباه نیست. و هر آن ممکن است همان شخص، خود در زندگی دچار اشتباهات و ضررهای سنگینی شده و در معرض سرزنش دیگران قرار گیرد.

2. اما این‌که شخص ملامت‌گری که بعدها در گردونه زندگی خود دچار گرفتاری مشابهی شد، آیا دچار شدن او به بلا، کفاره گناهش به حساب می‌آید و دیگر در آخرت مجازات نخواهد شد، نمی‌توان قطعاً چنین چیزی را ملتزم شد؛ زیرا با آن‌که در بسیاری از موارد شاید همین‌گونه باشد، بویژه زمانی که شخص پشیمان شده و سعی در جبران خطایش داشته باشد، اما مواردی هم وجود دارد که چنین رفتاری در وجود شخص نهادینه شده و اثری از پشیمانی در او مشاهده نمی‌شود که در مورد چنین افرادی، دچار شدن به لغزش مشابه، تنها عذاب دنیایی او بوده، و عذاب بزرگ‌تری در آخرت نیز در انتظارش خواهد بود؛ زیرا همواره این‌گونه نیست که به مجرد عذاب در دنیا - که تنها بخشی از مجازات فرد گناه‌کار است - عذاب آخرت منتفی شود:

«فَأَذاقَهُمُ اللَّهُ الْخِزْیَ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَکْبَرُ لَوْ کانُوا یَعْلَمُون»؛[4] پس خداوند خوارى را در زندگى این دنیا به آنها چشانید، و عذاب آخرت شدیدتر است اگر می‌دانستند.

[1]. کوفی اهوازی، حسین بن سعید، المؤمن، ص 66، قم، مؤسسة الإمام المهدی(عج)، ‏1404ق؛ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 356، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[2]. کافی، ج ‏2، ص 356.

[3]. لیثی واسطی، علی، عیون الحکم و المواعظ، محقق، مصحح، حسنی بیرجندی، حسین، ص 453، قم، دار الحدیث، چاپ اول، 1376ش.‏

[4]. زمر، 26.