همان‌گونه که خود معترفید اسلام دین عفو و گذشت است، و در آموزه‌های دینی فراوان بر این مسئله تأکید فراوان شده است.
خداوند در قرآن کریم خود را عفو کننده و صاحب گذشت معرفی ‌می‌کند: «... إِنَّ اللَّهَ كانَ عَفُوًّا غَفُوراً»؛[1]هرآينه خدا عفو كننده و آمرزنده است.
به پیام آورش نیز سفارش به عفو و گذشت می‌کند: «خُذِ الْعَفْوَ وَ أْمُرْ بِالْعُرْفِ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْجاهِلين»؛[2] عفو را پيشه كن و به نيكى فرمان ده و از جاهلان اعراض كن.
«فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ الْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اسْتَغْفِرْ لَهُمْ»؛[3] به (بركت) رحمت الهى، در برابر آنان [مردم‏] نرم (و مهربان) شدى! و اگر خشن و سنگ‌دل بودى، از اطراف تو، پراكنده مى‏‌شدند. پس آنها را ببخش و براى آنها آمرزش درخواست کن! و در كارها، با آنان مشورت كن.
بنابر این، عفو و گذشت از اساسی‌ترین اصول دین اسلام، و اوصاف پسندیده اخلاقی در حوزه اخلاق اسلامی است.
این مسئله اما، تنها زمانی می‌تواند مفید باشد و کاربرد داشته باشد که طرف مقابل نیز به ابتدایی‌ترین تعهدات اخلاقی و اجتماعی پایبند باشد، و گذشت و عفو را نشانی از ضعف و ناتوانی تلقی نکند. اگر یک طرف عفو و گذشت داشته باشد و طرف دیگر مغرور و خودپسند بوده و به هیچ قانون و تعهدی پایبند نباشد، در این‌گونه موارد گذشت موجب سوء استفاده شده و از این جهت ممکن است آسیب بیشتری به جامعه اسلامی وارد بیاید؛ لذا این‌جا است که اسلام به ما دستور می‌دهد با آنان مانند خودشان برخورد کنید: «فَمَنِ اعْتَدى‏ عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى‏ عَلَيْكُم»؛[4] پس هر كس به شما تجاوز کرد، به همان اندازه بر او تعدى كنيد.
«يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا قاتِلُوا الَّذينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ وَ لْيَجِدُوا فيكُمْ غِلْظَةً»؛[5] اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد، با كافرانى كه نزديک شمايند جنگ كنيد تا در شما شدت و درشتى يابند، و بدانيد كه خدا با پرهيزگاران است.
از سویی دیگر اما، اسلام به ما می‌آموزد؛ کسانی که با شما زندگی مسالمت آمیز دارند، شما نیز با آنها از سر مهر و وفا برخورد کنید و این‌گونه رفتار عین عدالت است: «لا يَنْهاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذينَ لَمْ يُقاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطين»؛[6] خدا شما را از نيكى كردن و رعايت عدالت نسبت به كسانى كه در راه دين با شما پيكار نكردند و از خانه و ديارتان بيرون نراندند، نهى نمى‌‏كند؛ چرا كه خداوند عدالت‌‏پيشگان را دوست دارد.
«وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَها وَ تَوَكَّلْ عَلَى اللَّه»؛[7] و اگر تمايل به صلح نشان دهند، تو نيز از در صلح درآى و بر خدا توكّل كن، كه او شنوا و دانا است.
بنابر این، دین اسلام در هیچ‌یک از آموزه‌هایش ابتداءً سفارش به برخورد خشن و انتقام جویی نکرده و نمی‌کند. خشونت و انتقام در جایی است که دشمن به هیچ‌یک از قوانین و تعهدات انسانی، اجتماعی و بین المللی پایبند نباشد و در صدد از بین بردن اساس دین و... برآید.

---