در قرآن کریم، به هر دو نوع از رحمت‌ها اشاره شده است. رحمتی عام برای جهانیان و رحمتی ویژه برای مؤمنان!
برای این‌که روشن شود چگونه اسلام رحمت برای جهانیان است، نخست باید دید چه چیزی برای جهانیان رحمت است و چه چیز نیاز اصلی، اولی و ذاتی انسان است؟ اگر وجود خودمان را مورد بررسی قرار دهیم، خواهیم دید که ماهیت و حقیقت وجود انسان همان فکر، اندیشه و آگاهی است؛ از این‌رو نیاز اصلی و اولی انسان هدایت است؛ اسلام کامل‌ترین هدایت‌ها را برای بشر به ارمغان آورده است.
توضیح این‌که دین اسلام از آن‌رو برای جهانیان رحمت است که راه هدایت و رسیدن به سعادت دو جهان را به روی بشر باز کرده است. این ویژگی از آن‌رو حائز اهمیت است که هیچ شرط نژادی، جنسیتی، زمانی، مکانی و ... را برای وارد شدن به این مسیر قرار نداده است. برای صاحبان خرد و اندیشه همین دلیل کفایت می‌کند تا اسلام را به عنوان دین رحمت برای جهانیان بپذیرند. البته این‌که دین اسلام دین رحمت است، به این معنا نیست که ادیان الهی گذشته و پیامبران اولو العزم پیشین رحمت برای مردم جهان نباشند. با این حال دلایل فراوانی وجود دارد که اسلام، قرآن و پیامبر اسلام(ص) را مایه رحمت و برکت برای تمام مردم جهان معرفی می کند، منتها مؤمنان از این رحمت گسترده بهره می‌برند و معاندان و مخالفان به دلیل عناد و لجبازی از این رحمت الهی محروم شده و دچار زیان می‌گردند.
اکنون برخی از آیات قرآن را که به صراحت اعلام می‌کنند اسلام دینی رحمانی است بر می‌شماریم.
1. قرآن کریم خطاب به پیامبر اسلام(ص) می‌‌‌فرماید: «وَ ما أَرْسَلْناکَ إِلاَّ رَحْمَةً لِلْعالَمِینَ»؛[1] و نفرستادیم تو را، جز آن‌که می‌خواستیم به مردم جهان رحمتى ارزانى داریم.
این‌که چطور اسلام رحمت براى همه اهل دنیا است؟ جهتش این است که پیامبر اسلام(ص) شریعت و آیینی را آورده که در عمل به دستورات آن، سعادت دنیا و آخرت مردم تأمین خواهد شد. البته هم برای اهل دنیا و هم برای مؤمنان مایه رحمت است. آرى اسلام از آن جهت رحمت براى اهل دنیا است که آثار پر خیر و برکت قیام پیامبر و دعوتش به سوی رستگاری، در جوامع بشرى تحولی را به راه انداخت که اگر وضعیت جامعه جهانی را بعد از اسلام با وضعیت زندگى بشر قبل از بعثت پیامبر(ص) مقایسه کنیم، آثار این رحمت کاملاً روشن می‌گردد.[2]
تمام مردم چه مؤمن و چه کافر همه مشمول رحمت اسلام هستند؛ چرا که اسلام آیینى را نشر داد که سبب نجات همگان است. حال اگر گروهى از آن استفاده کردند و گروهى نکردند این مربوط به خودشان است و تأثیرى بر عمومى بودن رحمت نمی‌گذارد.
این درست به آن می‌ماند که بیمارستان مجهزى براى درمان همه دردها با پزشکان ماهر و انواع داروها تأسیس کنند، و درهاى آن‌را به روى همه مردم بدون هیچ تفاوتی بگشایند، آیا این وسیله رحمت براى همه افراد آن اجتماع نیست؟! حال اگر بعضى از بیماران لجوج از قبول این فیض عام امتناع کنند، تأثیرى در عمومى بودن آن نخواهد داشت.
به تعبیر دیگر، رحمت بودن وجود پیامبر(ص) براى همه جهانیان جنبه مقتضى و فاعلیت فاعل دارد و مسلماً فعلیت نتیجه، بستگى به قابلیت قابل نیز دارد.[3]
فیض و رحمت الهى بر همه چیز گسترش دارد، چنانچه صریح آیه فوق است، اما قابلیّت محلّ هم شرط است. پس کسى که قبول رحمت نکند و خود را از این فیض محروم کند، خود به خویش ظلم کرده است. به بیان دیگر، مقتضى از هر جهت تمام است، ولى مانع از طرف کسی است باید رحمت را بپذیرد. وجود مقدّس پیامبر اسلام بر سر تا سر عالم جنّ و انس تا قیامت مبعوث شده، و آنچه خیر و صلاح دنیا و آخرت آنها بوده، ابلاغ فرمود: «مردم! آنچه را به بهشت نزدیک‌تان می‌کند و از جهنم دورتان می‌سازد، به اطلاعتان رساندم و شما را بر عمل بدان تحریک نمودم. و آنچه به جهنم نزدیک‌تان می‌کند و از بهشت دورتان می‌سازد، شما را از آن بر حذر داشتم و نهیتان نمودم».[4]، [5]
2. «وَ إِنَّهُ لَهُدىً وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ»؛[6] و این قرآن براى مؤمنان هدایت و رحمت است.
قرآن هدایت محض و رحمت محض است براى مؤمنان راستین. به این معنا که نمی‌‏گذارد مؤمنان واقعى گرفتار اختلاف شوند. و چنانچه اختلافى بین ایشان باشد قرآن آن‌را بر طرف مى‏نماید.
3. «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً»؛[7] و از قرآن، آنچه شفا و رحمت است براى مؤمنان، نازل می‌کنیم و ستم‌گران را جز خسران و زیان نمی‌افزاید.
رحمت بودن این است که ما چیزى بر تو نازل می‌کنیم که بیماری‌های قلب‌ها را از بین برده و حالت صحت و استقامت اصلی‌اش را به آن باز می‌‏گرداند، پس آن‌را از نعمت سعادت و کرامت برخوردار می‌‏سازد.
4. «فَأَمَّا الَّذینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ اعْتَصَمُوا بِهِ فَسَیُدْخِلُهُمْ فی‏ رَحْمَةٍ مِنْهُ وَ فَضْلٍ وَ یَهْدیهِمْ إِلَیْهِ صِراطاً مُسْتَقیماً»؛[8] خدا آنهایی را که به او ایمان آورده و به این کتاب آسمانى چنگ زدند، به زودى در رحمت گسترده خود وارد خواهد کرد، و از فضل و رحمت خویش بر پاداش آنها خواهد افزود و به صراط مستقیم و راه راست هدایتشان می‌کند.
معناى این آیه شریفه این است؛ افرادى که به خدا ایمان آوردند و به رشته فضل خدا، یا قرآن چنگ زدند، خدا دو نوع پاداش به ایشان عطا می‌کند. یک آنان‌را داخل رحمت و فضل خود می‌کند. دیگر آن که آنان‌را به سوى خود و راه راست راهنمایى می‌نماید.
5. «فَقَدْ جاءَکُمْ بَیِّنَةٌ مِنْ رَبِّکُمْ وَ هُدىً وَ رَحْمَة»؛[9] اینک آیات و دلایل روشن از جانب پروردگارتان، و هدایت و رحمت براى شما آمد.
قرآن حجتى واضح و دلیلى آشکار و وسیله هدایت انسان‏‌ها به نعمت جاودانى و پاداش بزرگ، و براى پیروان خود نعمت و رحمت است.
گذشته از این آیات که به روشنی دین اسلام را مایه رحمت می‌شمارد، یکی از دلایل و نشانه‌های رحمت و برکت اسلام این است که عذاب‌ها و بلاهایى که بر امت‌های گذشته نازل می‌‏شد، از این امّت برداشته شده است.
بنابر این، با مبعوث شدن پیامبر اسلام(ص) سفره گسترده رحمت الهی برای تمام جهانیان گشوده شد و ایمان آورندگان این توفیق نصیبشان شد تا از این رحمت به صورت ویژه برخوردار شوند و برکات آن‌را با تمام وجود احساس کنند و مخالفان نیز خود را از این دریای فیض محروم نمودند.

---