محتوای کامل کتاب‌های پیامبران گذشته - بویژه پیامبران اولیه - در دست‌رس نیست،[1] اما با توجه این‌که قرآن تصدیق کننده کتاب‌های پیشین است: «نَزَّلَ عَلَیک الْکتابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقاً لِما بَینَ یدَیهِ وَ أَنْزَلَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجیلَ»؛[2]
خداوند قرآن را ‌که مؤید آنچه [از کتاب‌هاى آسمانى‏] پیش از خود می‌باشد، به حق بر تو نازل کرد، و تورات و انجیل را نیز در گذشته نازل کرده بود.
از این‌رو - و با توجه به خاتمیت دین اسلام - می‌توان گفت؛ هر آنچه از معارف کلیدی و آموزه‌های مورد نیاز بشر در کتب‌ آسمانی پیامبران گذشته وجود داشت، در قرآن نیز مطرح شده است.[3]
البته در برخی گزارش‌ها و روایات، به برخی از فرازهای کتاب‌های آسمانی گذشته اشاره شد که در مورد صحف حضرت آدم، شیث و ادریس(ع) است. برخی گزارش‌ها از این قرارند که البته هرکدامشان باید از لحاظ سند و محتوا مورد بررسی قرار گرفته و در این مقال تنها به نقل آن بسنده می‌کنیم.
صحف حضرت آدم(ع)
گزارش شده که خداوند بر حضرت آدم(ع) بیست و یک صحیفه نازل کرد که در آن علاوه بر احکامی مانند حرمت مردار، خون و گوشت خوک،[4] به مقام و منزلت پیامبر اسلام(ص) و اهل‌بیت(ع) نیز اشاره شده است:
«... بندگانم را براى عبادتم خلق کردم و آنها را با دلیل و برهان خود ملزم نمودم. آگاه باشید که من میان آنها پیامبرانم را می‌فرستم و کتاب‌‌هایم را فرود می‌آورم. این کار را به طور قطع از ابتداى اولین بشر تا احمد، پیامبر و خاتم انبیاء ادامه می‌دهم. او کسى است که درود و رحمتم را بر او می‌فرستم و برکات خود را در قلب او جاى می‌دهم. به وسیله او انبیاء و رهبران را تکمیل می‌کنم. آدم گفت: این رسولان چه کسانی هستند و این احمدى که او را دارای چنان مقام و شخصیتی نمودى، کیست؟ خدا فرمود: همه از ذریه‏ تو هستند. احمد آخرین آنها و وارث ایشان است...».[5]
همچنین نقلی وجود دارد که در کتاب آدم غیر از حروف مقطعه و رمزی حرف دیگری وجود نداشت.[6]
محتویات صحف حضرت شیث(ع)[7]
در ارتباط با کتاب نازل شده بر حضرت شیث(ع) نیز روایاتی وجود دارد که ناظر به وجود مطالبی در این کتاب است:
1. نام پیامبر اسلام(ص): که نام حضرتشان در صحف حضرت شیث(ع) «طالیثا» و صحف حضرت ادریس(ع) «بهائیل» نام دارد.[8]
2. نام امام علی(ع): اسم حضرتشان در صحف‏ حضرت شیث‏ و إدریس(ع) «مبین» نام دارد.[9]
3. مقام اهل بیت(ع): در کتاب شیث(ع) آمده است که خدا به ایشان اینگونه خطاب می‌کند: «ای کسی که نبوت خود را به او بخشیده‌‌ام؛ پیامبر(ص) و وصی او علی مرتضی را دوست داشته باش که آنان را بر همه مردم برتری داده‌‌ و به آنان کرامت بخشیدم. اگر محمد(ص) نبود، پدر تو آدم(ع) و مادرت حواء(س) را نمی‌آفریدم و هیچ چیز را خلق نمی‌کردم، اما به خاطر بزرگی حضرت محمد(ص) او را آفریده و نام محمد(ص) را در کتاب‌های خود آورده و همه چیز را برای او و اهل‌بیتش آفریدم. پس آنان کشتی نجات هستند، کسی که بر این کشتی سوار شود، نجات پیدا می‌کند و کسی که از آن دور شود، گمراه می‌گردد».[10]
هم‌چنین پس از فتح مکه پیامبر نامه‌‏هایى را براى نصاراى نجران نوشت. آنها برای مشورت به نزد ابوحارثه(اسقف اول) رفتند. او صحف حضرت شیث(ع) را برای آنها خواند:
«من عزیز و حکیم و رحمان و رحیم هستم و مهربانى می‌کنم و می‌بخشم. رحمتم بر خشم و عفوم بر مجازات سبقت گرفته است. بندگانم را براى عبادتم آفریدم و آنها را با دلیل و برهان خود ملزم نمودم. آگاه باشید که من میان آنها پیامبرانم را می‌فرستم و کتاب‌هایم را نازل می‌کنم. این کار را به طور قطع از ابتداى اولین بشر تا خاتم انبیاء(ص) ادامه می‌دهم. او کسى است که درود و رحمت خودم را بر او مى‏فرستم و در قلبش برکاتم را جاى می‌دهم و به وسیله او انبیاء و رهبران را تکمیل می‌کنم.... خدا به حضرت آدم(ع) فرمود که بعد از خلقت انسان توجهى به دل برگزیدگان از پیامبرانم نمودم. در میان آنها مطیع‏تر و مهربان‏تر براى مردم از حضرت محمد(ص) ندیدم. او را به علم خود انتخاب کردم و نامش را با نام خود بالا بردم. بعد دل‌هاى اهل‌بیت او را که پس از او داراى مزایاى قلبى پیامبر بودند را نیز به او ملحق‏ نمودم و وارث کتاب و وحى خود و پایه‏هاى حکمت و نور خویش قرار دادم و سوگند یاد کردم هرگز کسی که موحّد باشد و به ریسمان ولایت و محبت آنها چنگ بزند را عذاب نکنم...».[11]
محتوای صحف حضرت ادریس(ع)
هم‌چنین گزارش شده که در کتاب حضرت ادریس[12] علاوه بر احکام و حدود،[13] برخی مطالب دیگر نیز وجود دارد:
1. ظهور منجی در آخر الزمان: وقتى شیطان به خدا گفت: مرا تا روز رستاخیز مهلت بده. خدا به او فرمود: تو را تا روزى که وقت آن معلوم است مهلت می‌دهم. در آن‌روز، زمین را از کفر و شرک و گناهان پاک می‌گردانم. مردانى را براى زندگى در آن روز بر مى‌گزینم که دل‌هاى آنها را براى ایمان و درون آنها را با پرهیزکارى و اخلاص و یقین و تقوى و فروتنى و راستى و بردبارى و استقامت در امر دین و وفا و زهد در دنیا، و میل به آنچه من به آنها می‌دهم، امتحان کرده‌ام. آنها مرا عبادت می‌کنند، و به من شرک نمی‌ورزند. نمازها را در اوقات مخصوص به آن بپا می‌کنند، و زکات مال خود را می‌پردازند و امر به معروف و نهى از منکر می‌کنند. در آن زمان امانت‌دارى را در روى زمین برقرار می‌سازم که هرگز چیزى تلف نشود، و کسى از چیزى نترسد... .[14]
2. دلیل گزینش اوقات نماز: مدت اقامت حضرت آدم(ع) و همسرش در آن باغ، پنج ساعت از آن‌روز بود.[15] پس خدا به حضرت آدم فرمود بهترین ساعات روز، ظهر است؛ یعنی وقتی است که تو و همسرت را به آن باغ وارد کردم و شما در آن ساعت تسبیح مرا گفتید و آن در روز جمعه و بهترین روز هفته بود و من تسبیح شما را نماز اولی نامیدم. بعد از آن در وقت عصر شما را به روی زمین آوردم و در آن ساعت شما تسبیح مرا گفتید. لذا من هم این تسبیح شما را نماز عصر نامیدم. سپس آفتاب غروب کرد و در آن لحظه شما نماز خواندید و من آن را نماز مغرب نامیدم. سپس بعد از تاریک شدن هوا به یاد من نشستید و من آن را نماز عشا قرار دادم...».[16]
3. گزارش شده که داستان برخی از بخش‌های حضرت آدم(ع)،[17] چگونگی بنا کردن خانه کعبه و به جا آوردن حج،[18] داستان هابیل و قابیل[19] وصیت به شیث[20] نیز در کتاب ادریس ذکر شده است‏.[21]
در پایان مجدداً تأکید می‌شود آنچه نگاشته شد، تنها گردآوری برخی گزارش‌ها در این زمینه بوده و مانند هر موضوع دیگر، روایات آن باید به صورت جداگانه مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرند.

---