برای روشن شدن پاسخ توجه به چند نکته ضروری است:

1. انسان دارای دو بعد روح و بدن است و جای هیچ‌گونه انکار ‏نیست که حقیقتى به نام روح در انسان‌ها وجود دارد.

روح انسان، جوهری است مجرد که زنده، توانا، دانا و مختار است که از آن به نفس ناطقه یا روان هم تعبیر می‌شود.[1]

تعلق روح به بدن تعلق تدبیری است؛ یعنی روح دارای حیات بالاصاله است و تا به بدن متعلق است، بدن نیز از وى کسب حیات می‌کند و هنگامی که از بدن مفارقت نمود، بدن خواص حیات خود را از دست می‌دهد و به تدریج متلاشى می‌شود، اگرچه روح همچنان به حیات خود ادامه می‌دهد.^[2]

2. پژوهش‌های عقلانی در باب زندگی پس از مرگ، می‌تواند به اثبات مطالب کلی؛ مثل بقای روح و یا ضرورت معاد بپردازد؛ اما جزئیات مسائل پس از مرگ را باید از طریق وحی و سخنان ائمه(ع) دریافت نمود.
3. از آیات و روایات در این زمینه استفاده می‌شود که روح انسان‌ها پس از مرگ می‌توانند از مسائل دنیا آگاهی پیدا کند.

برای نمونه به چند روایت در این زمینه توجه کنید:

1. اسحق بن عمار از امام کاظم(ع) پرسید: آیا مؤمن خانواده خویش را زیارت می‌کند؟ امام (ع) فرمود: «آرى، گفتم چقدر؟ فرمود: بر حسب فضایلشان؛ پاره‌‏اى از آنان هر روز و گروهی هر سه روز».

اسحق بن عمار مى‏گوید: در اثناى کلام حضرت دریافتم که می‌‏فرمود: کمترین آنان هر جمعه(خانواده‌ی خود را زیارت می‌‏کنند)؛ پس گفتم: در چه ساعتى؟ فرمود: «هنگام زوال خورشید یا مثل آن؛ خداوند فرشته‌‏اى را با او روانه می‌کند تا چیزهایى را به او نشان دهد که شاد شود و از وى چیزهایى را بپوشاند که او را غمگین می‌سازد».^[3]

2. امام صادق‌(ع) در این زمینه می‌‏فرماید: «به درستى که مؤمن خانواده خویش را زیارت می‌‌‏کند؛ آنچه را دوست دارد، می‌‏بیند و آنچه را ناخوشایند دارد، از او پوشیده می‌‏شود و به درستى که کافر خانواده‌ی خویش را دیدار می‌‏کند؛ آنچه ناخوشایند او است می‌بیند، و آنچه را دوست دارد از او پوشیده می‌‏شود. امام(ع) می‌‏فرماید: پاره‏‌اى از ایشان هر جمعه و گروهی بر حسب عمل خود زیارت می‌‏کنند».^[4]
3. از آن‌جا که فرشتگان الهی در سلسله‌ی علل طولیه قرار دارند و از جمله اسباب الهی هستند، هیچ استبعادی ندارد که ارواح بتوانند به امر خداوند به عالم دنیا رجوع کرده و از احوال خویشان خود و... با خبر شوند و در این امر فرشتگان، نقش واسطه‌ای داشته باشند، چنان‌که در روایت نیز بدان اشاره شده است.

[1]. آن‌جا که سخن از ارتباط روح با جسم است و تأثیر متقابل این دو در یکدیگر، نام «روان» را بر آن می‌‏گذاریم و آن‌جا که پدیده‏‌هاى روحى جداى از جسم مورد بحث قرار می‌‏گیرند نام «روح» را به کار می‌‏بریم.

[2]. ر. ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 135، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[3]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج 1، ص 181، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق.

[4]. کلینى، محمد بن یغقوب، کافى، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 3، ص 230، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.