جستجوی پیشرفته
بازدید
4240
آخرین بروزرسانی: 1400/05/04
خلاصه پرسش
با آن‌که عموم مردم مخاطب قرآن هستند؛ چرا آیاتی در آن وجود دارد که فهم آن به سادگی امکان‌پذیر نیست؟!
پرسش
با سلام؛ چرا قرآن به گونه‌ای نگاشته شده که می‌توان اشکالات و ابهاماتی را در آن مشاهده کرد تا نیاز به پاسخ‌گویی داشته باشد؟! در ضمن، بسیاری از پاسخ‌ها نیز قانع‌کننده نیست! قرآن باید کتابی بدون نقص باشد که نتوان به آن ایراد گرفت، بلکه بطلان هر نقدی به آن باید مثل روز آشکار باشد.
پاسخ اجمالی

در پاسخ به این پرسش نخست باید گفت؛ خود قرآن تصریح می‌کند که برخی از آیاتش از متشابهات است:

«هُوَ الَّذی أَنْزَلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتابِ وَ أُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذینَ فی‏ قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الْفِتْنَةِ وَ ابْتِغاءَ تَأْویلِهِ وَ ما یَعْلَمُ تَأْویلَهُ إِلاَّ اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ»؛[1]

او کسى است که این کتاب را بر تو نازل کرد، که قسمتى از آن، آیات «محکم» [صریح و روشن‏] است که اساس این کتاب است (و هرگونه پیچیدگى در آیات دیگر، با مراجعه به اینها، برطرف می‌‏گردد.) و قسمتى از آن، «متشابه» است [آیاتى که به دلیل بالا بودن سطح مطلب و جهات دیگر، در نگاه اول، احتمالات مختلفى در آن می‌‏رود ولى با توجه به آیات محکم، تفسیر آنها آشکار می‌‏گردد.] اما آنها که در قلوبشان انحراف است، به دنبال متشابهات‌اند، تا فتنه‌‏انگیزى کنند (و مردم را گمراه سازند) و تفسیر (نادرستى) براى آن می‌‏طلبند، در حالی‌که تفسیر آنها را، جز خدا و راسخان در علم، نمی‌‏دانند.

ممکن است این پرسش مطرح شود، با آن‌که مخاطب قرآن، مردمی هستند که بیشتر آنها از دانش گسترده‌ای برخوردار نیستند؛ پس چرا بخشى از آیاتش متشابه‌‏اند که آنها از درک معنا و مقصود آن ناتوان باشند؟!

به عبارت دیگر، اگر قرآن نور و روشنایى و سخن حق و آشکار است و براى هدایت عموم مردم آمده؛ پس چرا بخشی از محتواى آن به نحوی پیچیده است که موجب سوء استفاده غرض‌ورزان شود؟!

در پاسخ ابتدا باید به این نکته توجه کرد که آیات متشابه، آیاتی است که مقصودش به سادگی براى شنونده روشن نیست، و او با شنیدن آن، در این‌که منظور قرآن، کدام معنا است دچار شک و تردید می‌شود، و این تردید بدون مراجعه به آیات محکم برطرف نمی‌شود.

اما با این وجود، بعد از مراجعه و تطبیق با آیات محکم، معنای آیات مشابه نیز روشن شده و در نتیجه همان آیه‌ی مشابه تبدیل به یک آیه محکم خواهد شد، با این تفاوت که آیات محکم به خودى خود محکم است، آما آیات متشابه به وسیله آیات محکم، محکم می‌‏شود.[2]

بعد از این مقدمه باید گفت؛ اگرچه دلیلی در خود قرآن برای چرایی وجود آیات مشابه ارائه نشده است، اما شاید دلیلش آن باشد که:

  1. الفاظ و عباراتى که در گفت‌وگوهاى انسان‌ها به کار می‌رود تنها براى نیازمندی‌هاى روزمره به وجود آمده، و به همین دلیل، به محض این‌که از دایره‌ی زندگى محدود مادى بشر خارج می‌‏شویم، مثلا سخن در باره آفریدگار که نامحدود از هر جهت است به میان می‌‏آید، به روشنى می‌‏بینیم که الفاظ ما قالب آن معانى نیست و ناچاریم کلماتى را به کار بریم که از جهات مختلفى نارسایى دارد، همین نارسایی‌هاى کلمات، سرچشمه‌ی قسمت قابل توجهى از متشابهات قرآن است.
  2. بسیارى از حقایق، مربوط به جهان دیگر است که از افق فکر ما دور بوده و به دلیل همین محدودیتی که داریم، قادر به درک عمق آنها نخواهیم بود، این نارسایى افکار ما و بلند بودن افق آن معانى، سبب دیگرى براى تشابه قسمتى از آیات است، مانند بعضى از آیات مربوط به مسئله‌ی معاد و رستاخیز.

مانند این‌که کسى بخواهد براى کودکى که در عالم جنین زندگى می‌کند، مسائل این جهان را تشریح کند، اگر سخنى نگوید، کوتاهى کرده و اگر هم بگوید ناچار است مطالب را به صورت سربسته ادا کند؛ زیرا شنونده در آن شرایط، توانایى و استعداد بیشتر از این‌را ندارد. مثال دیگر آن است که اگر بخواهیم برای عزیزی که از ابتدای تولد نابینا بوده، تفاوت رنگ‌ها را بیان کنیم، نمی‌توانیم به سادگی و با استفاده از الفاظ و عبارات متداول، مراد خود را منتقل کنیم.

  1. یکى دیگر از اسرار وجود متشابه در قرآن، به کار انداختن افکار و اندیشه‌‏ها و وادار کردن انسان به تفکر و تدبر است.

متنی که کاملا روان و بدیهی بوده و برای درک مطلب آن نیاز به هیچ تفکری نباشد، از جذابیت چندانی برخوردار نبوده و انگیزه انسان برای مطالعه‌ی چندباره و تدبر و تحقیق در مفاهیم آن‌را کاهش می‌دهد و از آن‌رو که قرآن در صدد آن است که در آیاتش تدبر شود، در میان اکثریت آیات روان و بدیهی، اندک آیاتی را نیز قرار داده تا برای انسان‌ها ایجاد پرسش کرده و همواره زمینه بحث و گفت‌وگو در مورد آن وجود داشته باشد؛ لذا همه‌ی تشبیهات و تمثیل‌‏هاى قرآن درباره مبدأ و معاد و جهان، متشابهات است که تفکر و تعمق و تدبر در آنها آفاق باز و بازترى را بر روی انسان می‌‌‏گشاید، و او را از محدودیت و بستگى و جمود می‌‌‏رهاند و راه‌‌هاى تحرک و اجتهاد را باز می‌کند.

  1. نکته دیگرى که در ذکر متون متشابه در قرآن وجود دارد آن است که وجود این‌گونه آیات در قرآن، نیاز شدید مردم را به پیشوایان الهى روشن می‌‏سازد و سبب می‌‏شود که مردم به حکم نیاز علمى به سراغ آنها رفته و رهبرى آنها را عملا به رسمیت بشناسند و از علوم دیگر و راهنمایی‌هاى مختلف آنان نیز استفاده کنند.[3]

روایات اهل‌ بیت(ع)  نیز این نکته را تأیید می‌کنند.

  1. از آن‌جا که قرآن به تدریج نازل شده، قهراً آیات مربوط به قوانین اجتماعى و احکام فرعى دست‌خوش تشابه و ناسازگارى می‌‏شوند، وقتى به آیات محکم رجوع شد آن آیات، آیات متشابه را تفسیر نموده، و تشابه را از بین می‌‌‏برد.[4]
  2. وجود آیات متشابه در قرآن یکى از ضرورت‌ها در جاودانگى اسلام است؛ چرا که می‌دانیم اسلام دین جاودانه بشر تا روز قیامت است و جوامع بشرى در طول تاریخ از لحاظ رشد فکرى، متفاوت است. و در هر عصرى سطح فکر مردم و دانشمندان آنها، با سطح فکر پیشینیان و آیندگان فرق دارد. آیات متشابه قرآن به گونه‌‏اى است که در هر عصرى هر دانشمندى مطابق با سطح فکر خود از آن استفاده می‌کند و براى او تازگى دارد. آیات متشابه، به هر شخصى در هر سطح فکری و علمى اجازه می‌دهد که از قرآن استفاده کند و قرآن راه استفاده درست را نیز نشان داده تا کسى منحرف نشود. و آن ارجاع آیات متشابه به آیات محکم است که ریشه‌ی قرآن هستند. با ارجاع متشابهات به محکمات و تعمق و تدبر در آیات قرآنى، انسان می‌‏تواند به تفسیر و تأویل درست آن آیات دست پیدا کند و به اندازه‌ی فهم و گنجایش فکرى خود از آن استفاده نماید.[5]

 


[1]. آل‌عمران، 7.

[2]. طباطبائی، سید محمد حسین‏،المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 20 – 21، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[3]. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج‏2، ص 435- 437، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[4]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج‏3، ص 23.

[5]. ‏جعفری، یعقوب،کوثر، ج‏2، ص 65- 66، قم، هجرت، چاپ اول، 1376ش.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    787117 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    753120 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    675266 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    656400 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و تصمیم جدی ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    647155 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    597074 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    579519 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    563824 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    563386 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • می خواهم دعا کنم همسرم در زندگی مطیع من باشد آیا در این زمینه دعایی از اهل بیت (ع) به ما رسیده است؟
    557982 Practical 1389/02/22
    دعاها، لازم نیست حتماً به زبان عربى خوانده شوند؛ هرچند به عربی بهتر است، حتى دعا در نماز به زبان فارسى جایز است.نکته مهم تر این که انسان باید شرایط دیگر تأثیر گذاری دعا ...