ابتدا باید گفت؛ قرآن به زبانی که برای مردم، قابل فهم باشد نازل شده است و بیان سرعت عمل که امری مادی است به عنوان صفتی برای پروردگار نیز به همین دلیل است، همان‌گونه که به صورت کنایی، دست، ساق، چشم و ... برای خدا در نظر گرفته شده است.
«وَ إِذا أَذَقْنَا النَّاسَ رَحْمَةً مِنْ بَعْدِ ضَرَّاءَ مَسَّتْهُمْ إِذا لَهُمْ مَکْرٌ فی‏ آیاتِنا قُلِ اللَّهُ أَسْرَعُ مَکْراً...»؛[1] هر گاه پس از گزندى که به مردم رسیده است رحمتى به آنها بچشانیم، بینى که در آیات ما بداندیشى می‌‏کنند. بگو: مکر خدا سریع‌‏تر است، رسولان ما نیز، بد اندیشی‌هاى شما را می‌‏نویسند.
اگر چه برخی از مترجمان در این آیه مکر را به کیفر و مجازات، سریع‌‏تر و کارآمدتر است معنا کرده‌اند.[2] اما اکثر مترجمان آن‌را به چاره‌جویی، تدبیر، سیاست و ...، معنا کرده‌اند؛ لذا و با توجه به زمینه آیات قبل، گویا می‌خواهد کنایه‌‏اى به مشرکان و نیرنگ‌هایى که در باره آیات خدا به کار برده‌‏اند بزند؛ یعنی در این هنگام که اینان براى دفع آیه‏‌هاى ما به هر حیله‌‏اى متوسل شوند، و از راه‌هاى ایجاد شبهه و ... در آیند، خداوند در تدبیر و عکس العمل در برابر مکر و حیله کفار سریع‌تر است.[3]
بر این اساس، برخی از صفات الهی که در قرآن به صیغه افعل تفصیل آمده؛ مانند "وَ هُوَ أَهْوَنُ عَلَیْهِ"،[4] این کار براى او آسان‌تر است. «اسرع الحاسبین»،[5] «أَسْرَعُ مَکْراً» و یا «وَ اللَّهُ سَریعُ الْحِساب»،[6] این سریع‌تر بودن مکر و حساب و یا هر چیز دیگر، می‌تواند نسبت به اصول و موازین رایج بین مردم باشد، نه نسبت به واقع امر؛ چرا که کار خداوند در قیامت از نظر سرعت به اندازه یک چشم بهم زدن، یا کمتر از آن است: «وَ ما أَمْرُ السَّاعَةِ إِلَّا کَلَمْحِ الْبَصَرِ، أَوْ هُوَ أَقْرَبُ».[7]
با این وجود، مفسران قرآن ذیل آیه 202 سوره بقره در ارتباط با سرعت عمل پروردگار به گفت‌وگو پرداخته‌اند:
1. خداوند حساب همه مردم را در قیامت در مدتى کوتاه بررسى می‌نماید، بدون این‌که حساب یکى از مردم مزاحم حساب دیگرى گردد؛ زیرا خداوند «لا یشغله شأن عن شان»[8] است، و رسیدگى به یک کار مانع از رسیدگى به کار دیگر در آن نخواهد بود؛ زیرا که خداوند جسم نیست تا رسیدگی به حساب یک نفر مانع از رسیدگی به حساب دیگری باشد. و این به دلیل آن است که علم خداوند مانند مخلوقات نیست، که محدودیت آن سبب شود، مطلبى او را از مطلبى دیگر غافل سازد.^[9]
از علی(ع) نقل شده است: خداوند همان‌طور که همه مردم را در زمان واحد روزى می‌دهد، در یک زمان هم به حسابشان رسیدگى می‌کند.[10]
2. سریع الحساب یکى از اسماى حسناى خداى تعالى است، و از آن‌جا که هیچ قیدى ندارد، به اطلاقش هم شامل دنیا می‌شود و هم شامل آخرت؛ یعنی حساب خدایى همیشه حاصل است، و جریان دارد؛ هر عملى که بنده‌‏اش انجام دهد، چه از حسنات باشد و چه غیر آن، خداى متعال جزایش را مو به مو و درست بر طبق عملش می‌‏دهد.[11]
3. البته برخی معتقدند که چگونگی حساب‌رسی خداوند مسئله‌ای است که عقل بشر از طریق فکر و استدلال راهی به آن ندارد؛ لذا باید فقط به این مسئله ایمان داشت و چگونگی و تفصیل آن‌را به عالم غیب و شهادت؛ یعنی خدای متعال واگذار نمود.[12]

---