«وسوسه» در لغت، به معنای حدیث نفس، و صدای پنهانی است، و حدیث نفس -که یک ترکیب اضافی است- به معنای؛ با خویشتن گفتن، سخن با خویش گفتن یا به خود گفتن، است.  وسواس؛ یعنی صدای مخفی که از باد به وجود می‌آید. در اصطلاحات قرآنی و حدیثی، مقصود از وسواس همان وسوسه و حدیث نفس است. 

سخن گفتن با خود که در روایات از آن به «حدیث النفس» تعبیر شده است، امری طبیعی است، و برای هرکسی رخ می‌دهد؛ به گونه‌ای که این امر برای انبیای الهی، مانند حضرت آدم(ع) نیز پیش آمده است؛ امام صادق‌(ع) در این زمینه فرمود: «آدم از اين حالت كه با خويش سخن می‌گفت،نزد خدا شكايت كرد...».

پیامبر(ص) نیز هرگاه جنازه‌اى را همراهی می‌نمود، اندوه بر ‌حضرتشان غلبه می‌كرد، بیشتر با خودش سخن می‌گفت و کمتر با مردم!

اما گاهی حدیث نفس به علت پوشیده و مخفی‌بودن دلیلی منطقی برای آن، در ردیف وسوسه‌های شیطانی آمده است و بدین ترتیب اگر حدیث نفس از سوی شیطان صورت گیرد و انسان را به گناه بیندازد، به آن وسوسه‌ی شیطان گفته می‌شود. ولی بسیار اتفاق می‌افتد که حدیث نفس انسان ندای شرمساری او به درگاه خداوند، عذر تقصیر آوردنش به بارگاه خدا می‌باشد.

بنابراین، سخن گفتن با خود چه بر زبان آید و یا تنها بر دل جاری شود، به خودی خود حرام نبوده و نکوهش نشده است؛ مگر این‌که از نوع وسوسه‌های شیطانی باشد و منجر به افتادن در گناه گردد و یا موجب ایجاد شبهه و یا شک در برخی امور زندگی شود که در این صورت باید از آن دوری کرد.

البته وسواس اصطلاحا و در فقه بیشتر در مورد اعمال دینی به کار می‌رود؛ یعنی کسانی که در زمینه‌ی اعمال دینی، به ویژه طهارت و نجاست بیش از حد متعارف و معمول دقت به خرج می‌دهند، به آنها وسواس و وسواسی گفته می‌شود.