«برهان تمانع» يكی از براهين محكم و خلل‌ناپذير قرآن در اثبات توحید پروردگار، است كه از آيه‌ی «لو كان فيهما آلهة الا الله ...»، استفاده می‌شود.

تقرير برهان تمانع اين‌گونه است که: اگر فرض شود پروردگار عالم بيش از يكی است، حتما خدايان مدبر بايد در ذات و وجود خود مستقل از يكديگر باشند؛ چون مستقل نبودن با خدا بودن آنها سازگار نيست. همچنين بايد در حقيقت ذات هم با هم متفاوت باشند تا تعدد و كثرت آنها حاصل شود، نه اين‌كه يک ذات مركب باشند، و وقتی در جوهر ذات از هم متمايز شدند، بايد صفات ذاتی آنها نيز متفاوت باشد؛ چون صفات ذاتی خداوند عين ذات او است، در نتيجه علم و اراده هر يک از مدبران غير از علم و اراده ديگری خواهد بود و نظام علمی و مقام تدبیر هركدام غير از نظام و تدبير ديگری خواهد بود؛ و چون نظام عينی تابع نظام علمی است، نظام عينی و خارجی هركدام غير از نظام عينی ديگری خواهد بود؛ در نتيجه بايد به تعداد خدايان مفروض نظام‌های عينی جدای از هم و جهان‌های متفاوت و متباين و جوامع بشری ناهماهنگ در خارج و عالم عين موجود باشد، در حالی كه مجموعه‌ی نظام عالم هماهنگ و واحد و منسجم است.