به طور کلّی ابزار موسیقی بر دو گونه است:

1. وسایل مختص: در موسیقی به ابزاری وسایل مختص گفته می شود که ویژه لهو و لعب بوده و با آن آهنگ های مناسب مجالس فساد و پایکوبی نواخته شود. این نوع از وسایل، هیچ منفعت حلالی در بر ندارد و استفاده از آن در هر حال اشکال داشته و خرید و فروش آن جایز نیست؛ هر چند به صورت لهوی نواخته نشود. [1]

2. وسایل مشترک: در موسیقی به ابزاری وسایل مشترک گفته می شود که می توان با آن آهنگ های حلال و یا حرام نواخت. بنابراین، اگر به طور لهوی و مناسب با مجالس فساد نواخته شود، استفاده از آن حرام است، و در غیر این صورت نواختن آن اشکال ندارد. [2]

بنابر تحقیق، برخی از فقها برای وسایل مختصِ لهو و لعب در موسیقی، نمونه هایی نام برده اند؛ مانند: تار [3] و بربط. [4]

بربط، یکی از ابزار موسیقی شبیه تار، که کاسه اش بزرگ تر و دسته آن کوتاه تر است، و از وسایل ویژه لهو دانسته شده است. [5]

امّا از آن سو، برخی از ابزار رایج موسیقی در عصر حاضر را از وسایل مشترک می دانند که اگر به صورت لهوی و مناسب مجالس فساد نواخته نشود، استفاده از آنها حلال است؛ مانند: طبل، [6] سنتور، [7] چنگ، [8] ارگ [9] و ویولون. [10]

به هر حال، وظیفه فقها در همه موارد تعیین مصداق برای هر حکمی نیست، بلکه حکم کلّی را ذکر کرده و مصداق آن را به عرف واگذار می کنند. از این رو، اگر از وسایل موسیقی، آهنگ حرام نواخته نشود، به کارگیری از این وسایل حرام نیست، و استفاده از این ابزار منوط به استفاده حلال و نواختن حلال است. به دیگر سخن؛ در حرام و یا حلال بودن موسیقی باید به نوع نواختن نگاه کرد که اگر مناسب با مجالس لهو و فساد بوده، حرام و گرنه حلال است. و ممکن است در زمانی یک وسیله موسیقی جزو ابزرار ویژه لهو دانسته شود، ولی در زمانی دیگر از این حالت خارج شده و با آن آهنگ حلال نواخته شود.

درباره شناخت ابزار موسیقی و خصوصیّات آن باید به کتاب های مربوطه مراجعه کرد، نه این که در کتاب های فقهی جست و جو نمود.

فتوای برخی از مراجع تقلید در باره استفاده از وسایل موسیقی چنین است:

حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

آن دسته از آلات موسیقى که عرفاً از آلات مشترک و قابل استفاده براى کارهاى حلال محسوب مى‏‏شود، خرید و فروش و استفاده از آن به قصد منفعت حلال جایز است، ولى خرید و فروش و استفاده از آلاتى که عرفاً از آلات مخصوص لهو (موسیقى حرام) محسوب مى‏‏شود، جایز نیست.

دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

بلی حرام است.

پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:

یک ساز خاص حرام نیست. اگر موسیقی نواخته شده توسط این ساز به گونه ای باشد که شهوت را در افراد تحریک کند و مناسب مجالس لهو و لعب باشد، این عمل حرام است.

برای آگاهی بیشتر نمایه های زیر را مطالعه کنید:

«دلایل حرمت و حلیت موسیقی»، سؤال 388 (سایت: 401) .

«منظور از مفسده غنا و موسیقی»، سؤال 6185 (سایت: 6364) .