ادامه پاسخِ  114717(در این احکام، مجتهدان اختلاف نظر ندارند)

حیض

شناخت خون حیض

1. خون حیض بیشتر اوقات، غلیظ، گرم و رنگ آن سرخ یا تیره بوده و با فشار و کمی سوزش بیرون می‌آید.
2. خونی که دختر، پیش از تمام شدن نُه سال قمری و زن، بعد از یائسگی^[1] می‌بیند حیض نیست و اگر مربوط به زخم و جراحتی نباشد، خون استحاضه محسوب می‌شود.
3. زنی که شک دارد یائسه شده یا نه، اگر خونی ببیند و نداند حیض است یا نه، باید بنا بگذارد که یائسه نشده است.
4. معمولا زن باردار و زنی که کودک شیر می‌دهد، خونی از رحمش خارج نمی‌شود، با این‌حال، ممکن است حیض ببیند.
5. مدت دوره حیض، کمتر از سه روز و بیشتر از ده روز نبوده و اگر مختصری هم از سه روز کمتر باشد، حیض نیست.
6. خون حیض در سه روز اول باید پیوسته بوده و قطع نشود؛ پس اگر مثلًا دو روز خون ببیند و یک روز پاک شود و دوباره یک روز خون ببیند، هیچ‌یک از خون‌ها، حیض نیست.^[2] البته لازم نیست در تمام سه روز خون خارج شود، بلکه اگر داخل واژن هم خون باشد کافی است، به نحوی ‌که اگر پنبه بگذارد و کمی صبر کند و بیرون آورد، خون‌آلود شود، هر چند مقدارش کم باشد.
7. اگر کمتر از سه روز خون ببیند و پاک شود و سپس دوباره^[3] حداقل سه روز، خون ببیند، خون دوم حیض است.
8. اگر خونی ببیند که نداند خون حیض است یا بکارت، باید خود را وارسی کند؛ یعنی مقداری پنبه داخل واژن نموده و کمی صبر کند، بعد بیرون آورد؛ پس اگر اطراف آن آلوده بود، خون بکارت است و اگر به همۀ آن رسیده، حیض است.

اقسام زنان حائض‌

زنان حائض بر شش قسم‌اند:

1. صاحب عادت وقتیه و عددیه: و آن زنی است که دو ماه پیوسته، در وقت معین، خون حیض ببیند و شماره روزهای حیض او هم در هر دو ماه، یک اندازه باشد؛ مثل آن‌که در دو ماه پیوسته، از اول تا هفتم ماه خون ببیند.
2. صاحب عادت وقتیه: و آن زنی است که دو ماه پیوسته، در وقت معین، خون حیض ببیند، ولی شماره روزهای حیض او در هر دو ماه یک اندازه نباشد؛ مثلا در هر دو ماه، از روز اول خون ببیند، ولی ماه اول روز هفتم و ماه دوم روز هشتم از خون پاک شود.
3. صاحب عادت عددیه: و آن زنی است که شماره روزهای حیض او در دو ماه به هم پیوسته، به یک اندازه باشد، ولی زمان دیدن آن، یکی نباشد؛ مثل آن‌که ماه اول از پنجم تا دهم و ماه دوم از دوازدهم تا هفدهم خون ببیند.
4. مضطربه: و آن زنی است که چند ماه خون دیده، ولی عادت معینی پیدا نکرده، یا عادتش به هم خورده؛ مثلا سه دفعه یا بیشتر بر خلاف عادت سابق حائض شده و عادت تازه‌‌ای پیدا نکرده است.
5. مبتدئه: و آن زنی است که برای اولین بار حائض می‌شود.
6. ناسیه: و آن زنی است که عادت خود را فراموش کرده است.

هر کدام از این اقسام، احکامی دارند که در ادامه بیان می‌شود.

قسم اول: صاحب عادت وقتیّه و عددیّه

1. زنانی که دارای عادت وقتیه و عددیه هستند، سه گروه‌‌اند:

1-1. زنی که دو ماه به هم پیوسته، در وقت معین، خون حیض دیده و در وقت معین هم پاک شود؛ مثلًا دو ماه پشت سر هم از روز اول ماه، خون ببیند و روز هفتم پاک شود، عادت حیض چنین زنی، از اول، تا هفتم ماه خواهد بود.

1-2. زنی که هر روز خون می‌بیند و پاک نمی‌شود، ولی در چند روز معین از دو ماه به هم پیوسته -مثلًا از اول ماه تا هشتم- خونی که می‌بیند نشانه‌های حیض را دارد و بقیۀ خون‌‌های او نشانه‌های استحاضه را دارد؛ پس در این صورت، عادت او از اول تا هشتم ماه خواهد بود.^[4]

1-3. زنی که دو ماه پیوسته، در وقت معین، خون حیض دیده و بعد از گذشت سه روز یا بیشتر، یک یا چند روز پاک شود و دوباره خون ببیند و تمام روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر نشود^[5] و در هر دو ماه به یک اندازه باشد.^[6]

2. اگر صاحب عادت وقتیه و عددیه، در ایام عادت، یا دو سه روز جلوتر، یا دو سه روز دیرتر^[7] خون ببیند - طوری که در عُرف بگویند حیض را جلو یا عقب انداخته است- باید به احکامی که برای زن حائض گفته شد عمل کند، اگرچه آن خون، نشانه‌های حیض را نداشته باشد؛ پس چنانچه بعد بفهمد خون حیض نبوده -مثل این‌که پیش از سه روز پاک شود- باید عبادت‌هایی را که به جا نیاورده قضا نماید.
3. اگر چند روز پیش از عادت و چند روز پس از عادت، خون ببیند -به طوری که در میان بانوان معمول است که گاهی عادت را جلو یا عقب می‌اندازند- و روی هم رفته از ده روز بیشتر نشود، همه‌ی آنها حکم حیض را دارد و اگر از ده روز بیشتر شود، فقط خونی که در روزهای عادت دیده حکم حیض را دارد و قبل و بعد از آن حکم استحاضه را خواهد داشت. همچنین اگر چند روز قبل از عادت، به اضافه تمام ایام عادت، یا چند روز بعد از عادت، به اضافه تمام ایام عادت را خون ببیند و از ده روز تجاوز نکند، همه‌‌اش حکم حیض را دارد و اگر تجاوز کند، فقط ایام عادت، حکم حیض را خواهد داشت.^[8]
4. اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز پیش از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حکم حیض را دارد و اگر از ده روز بیشتر شد، روزهایی که در عادت خون دیده با چند روز پیش از آن، که روی هم به مقدار عادت او شود حیض، و روزهای اول را استحاضه قرار می‌دهد. همچنین اگر مقداری از روزهای عادت را با چند روز بعد از عادت خون ببیند و روی هم از ده روز بیشتر نشود، همه حکم حیض را دارد و اگر بیشتر شود، باید روزهایی که در عادت خون دیده با چند روز بعد از آن که روی هم به مقدار عادت او شود حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.^[9]
5. اگر بعد از آن‌که سه روز یا بیشتر خون دید پاک شود و دوباره خون ببیند و فاصلۀ بین دو خون، کمتر از ده روز باشد و همۀ روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر باشد، دو صورت دارد:

5-1. آن‌که تمام یا مقداری از خونی که دفعۀ اول دیده در روزهای عادتش باشد و خون دوم که بعد از پاک‌‌شدن می‌بیند در روزهای عادتش نباشد، که باید همۀ خون اول را حیض و خون دوم را استحاضه قرار دهد.

5-2. آن‌که خون اول در روزهای عادت نباشد و تمام خون دوم یا مقداری از آن در روزهای عادت باشد، که باید همۀ خون دوم را حیض و خون اول را استحاضه قرار دهد.

6. اگر در وقت عادتش، خون نبیند و در غیر آن وقت به شمارۀ روزهای حیضش خون ببیند،^[10] باید همان را حیض قرار دهد، چه پیش از وقت عادت دیده باشد و چه بعد از آن.
7. اگر بیش از ده روز خون ببیند، خونی که در روزهای عادت دیده -اگر چه نشانه‌های حیض را نداشته باشد- حیض است و خونی که بعد از روزهای عادت دیده -اگرچه نشانه‌های حیض را داشته باشد- استحاضه است؛ مثلًا زنی که عادت حیض او از اول ماه تا هفتم است، اگر از اول تا دوازدهم خون ببیند، هفت روز اول آن حیض و پنج روز بعد، استحاضه است.

قسم دوم: صاحب عادت وقتیّه

1. زنانی که عادت وقتیه داشته و اولین روز عادت آنان مشخص است، سه گروه‌اند:

1-1. زنی که دو ماه به هم پیوسته، از وقتی معین خون حیض ببیند و بعد از چند روز پاک شود، ولی تعداد روزهای آن، در هر دو ماه یک‌سان نباشد؛ مثلًا، در ماه اول از روز اول تا روز هفتم، و در ماه دوم از روز اول تا روز هشتم خون حیض ببیند، که در این صورت، باید روز اول ماه را عادت حیض خود قرار دهد.

1-2. زنی که مدت طولانی است که از خون پاک نمی‌شود، ولی در دو ماه پیوسته، از وقتی معین، تا چند روز خون او نشانه‌های حیض را پیدا می‌کند، ولی تعداد این روزها در هر دو ماه یک‌سان نیست و بقیۀ خون‌های او نیز نشانۀ استحاضه دارد؛ مثلًا در ماه اول، از روز اول تا هفتم و در ماه دوم از روز اول تا هشتم، خون او نشانه‌های حیض داشته و بقیه خون‌ها نشانۀ استحاضه دارد، که در این صورت نیز، باید روز اول ماه را روز اول عادت حیض خود قرار دهد.^[11]

1-3. زنی که دو ماه به هم پیوسته، از وقتی معین تا سه روز یا بیشتر خون حیض ببیند و بعد پاک شود و دوباره خون ببیند و تمام روزهایی که خون دیده با روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر نشود، ولی تعداد این روزها در ماه دوم کمتر یا بیشتر از ماه اول باشد؛ مثلًا در ماه اوّل هشت روز و در ماه دوم نه روز باشد، که در این صورت هم، باید روز اول ماه را روز اول عادت حیض خود قرار دهد.

2. زنی که عادت وقتیه دارد، اگر در وقت عادت یا دو سه روز پیش از آن خون ببیند -به طوری که در عرف گفته شود حیض را جلو انداخته- اگرچه آن خون نشانه‌های حیض را نداشته باشد،^[12] باید طبق احکامی که برای زنان حائض گفته شد رفتار نماید و اگر بعد بفهمد حیض نبوده -مثل آن‌که پیش از سه روز پاک شود- باید عبادت‌هایی را که به جا نیاورده قضا نماید.
3. زنی که عادت وقتیه دارد، اگر بیش از ده روز خون ببیند،^[13] چند صورت دارد:

3-1. اگر از روی اوصاف، خون حیض قابل تشخیض باشد، همان خون‌ها حکم حیض و بقیه حکم استحاضه را دارد.

3-2. اگر اوصاف خون‌ها یکسان باشد، طوری که نتواند حیض را به واسطۀ نشانه‌های آن تشخیص دهد، باید عادت اقوام خود -پدری باشند یا مادری، زنده باشند یا مرده- را ملاک قرار دهد، با این شرط که تعداد روزهای حیض آنان یک‌سان بوده، یا مقدار اختلاف بینشان قابل توجه نباشد، که در این صورت عادت غالب آنان ملاک قرار می‌گیرد.

3-3. اگر اقوامی نداشته، یا تعداد روزهای عادت آنان یک‌سان نباشد، باید در هر ماه، از روزی که خون می‌بیند تا هفت روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.

قسم سوم: صاحب عادت عددیّه

1. زنانی که عادت عددیه داشته و تعداد روزهای عادت آنان مشخص است، سه گروه‌‌اند:

1-1. زنی که تعداد روزهای حیض او در دو ماه پیوسته یک‌سان بوده، ولی وقت آن یکی نباشد، که در این صورت روزهایی که خون دیده عادت او می‌شود؛ مثلًا اگر ماه اول از روز اول تا پنجم و ماه دوم از یازدهم تا پانزدهم خون ببیند، عادت او پنج روز می‌شود.

1-2. زنی که مدت طولانی است که از خون پاک نمی‌شود، ولی در دو ماه پیوسته، چند روز از خونی که می‌بیند نشانۀ حیض و بقیه نشانۀ استحاضه را دارد، و تعداد روزهایی که خون، نشانۀ حیض دارد در هر دو ماه یک‌سان است، اما وقت آن یکی نیست، که در این صورت، روزهایی که خون او نشانۀ حیض را دارد، عادت او می‌شود؛ مثلًا در ماه اول، از روز اول تا پنجم و در ماه بعد، از یازدهم تا پانزدهم، خون او نشانۀ حیض داشته و بقیه خون‌ها نشانۀ استحاضه را داشته باشد، که در این صورت، تعداد روزهای عادت او پنج روز می‌شود. ^[14]

1-3. زنی که در دو ماه پیوسته، سه روز یا بیشتر خون ببیند و یک روز یا بیشتر پاک شود و دو مرتبه خون ببیند و وقت دیدن خون، در ماه اول با ماه دوم فرق داشته باشد، که در این صورت، اگر تمام روزهایی که خون دیده و روزهایی که در وسط پاک بوده از ده روز بیشتر نشود و تعداد روزهای آن هم‌ یک‌سان باشد، تمام روزهایی که خون دیده با روزهای وسط که پاک بوده عادت حیض او شمرده می‌شود^[15] و لازم نیست، تعداد روزهایی که در وسط پاک بوده در هر دو ماه یک‌سان باشد؛^[16] مثلًا اگر در ماه اول، از روز اول تا سوم خون ببیند و دو روز پاک شود و دوباره سه روز خون ببیند، و در ماه دوم، از روز یازدهم تا سیزدهم خون ببیند و دو روز یا بیشتر یا کمتر پاک شود و دوباره خون ببیند و روی هم از هشت روز بیشتر نشود، عادت او هشت روز خواهد بود.

2. زنی که عادت عددیه دارد، اگر بیش از تعداد روزهای عادتش خون ببیند،^[17] و از ده روز بیشتر نشود، باید تمام آن روزها را حیض قرار دهد،^[18] ولی اگر بیش از ده روز خون ببیند، باید از ابتدای مشاهده خون به تعداد روزهای عادتش را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.^[19]

قسم چهارم: مضطربه

مضطربه، زنی است که عادت معینی ندارد. چنین زنی اگر در ماه، بیش از سه روز و کمتر از ده روز خون ببیند، همه‌‌اش حیض است و اگر بیش از ده روز خون ببیند، باید صفات خون را در نظر بگیرد؛ پس خونی که صفات حیض را دارد، حیض و خونی که صفات استحاضه را دارد، استحاضه قرار می‌دهد، و اگر صفات همه‌ خون‌ها یک‌سان بود، باید طبق عادت اکثر خویشاوندانش عمل نماید.^[20]

قسم پنجم: مبتدئه

مبتدئه، زنی است که برای اوّلین بار خون حیض می‌بیند. چنین زنی تکلیفش مانند مضطربه است؛ یعنی اگر در ماه، بیش از سه روز و کمتر از ده روز خون ببیند، همه‌اش حیض است و اگر بیش از ده روز خون ببیند، باید صفات خون را در نظر بگیرد، و اگر صفات همه‌ خون‌ها یک‌سان بود، باید طبق عادت اکثر خویشاوندانش عمل نماید.

قسم ششم: ناسیه

ناسیه، زنی است که عادت خود را فراموش کرده است. چنین زنی اگر در ماه، بیش از سه روز و کمتر از ده روز خون ببیند، همه‌‌اش حیض است و اگر بیش از ده روز خون ببیند، باید صفات خون را در نظر بگیرد؛^[21] یعنی باید خونی که صفات حیض را دارد -تا ده روز-^[22] حیض، و خونی که صفات استحاضه را دارد، استحاضه قرار ‌دهد. حال اگر خونی که صفات حیض دارد بیش از ده روز بود و یا صفات همه‌ خون‌ها یک‌سان بود، بنابر احتیاط واجب باید هفت روز اول را حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.^[23]

احکام حائض‌

1. چیزهایی که بر حائض حرام است، عبارت‌اند از:

1-1. تمام چیزهایی که بر جنب حرام است، که در احکام جنابت بیان شد.

1-2. عباداتی مانند نماز که باید با وضو، غسل یا تیمّم به جا آورده شود.

1-3. آمیزش از طریق واژن؛^[24] که هم برای مرد حرام است و هم برای زن، اگرچه کمتر از ختنه‌گاه داخل شود و منی هم بیرون نیاید. آمیزش از طریق مقعد نیز، کراهت شدید دارد،^[25] ولی در صورت عدم رضایت زن -حائض باشد یا نباشد- این کار حرام است، اما سایر استمتاعات مانند بوسیدن و ملاعبه حرام نیست.

همچنین، آمیزش در روزهایی که حائض بودن زن قطعی نیست، ولی شرعاً باید آن روزها را حیض قرار دهد، حرام است.

2. طلاق دادن زن در حال حیض، باطل است.
3. اگر زن بگوید حائضم یا از حیض پاک شده‌ام، باید حرف او را پذیرفت، مگر این‌که مورد اتهام و سوء ظن باشد.
4. اگر زن در بین نماز حائض شود، نماز او باطل است؛ امّا اگر شک کند که حائض شده یا نه، نباید به شکّش اعتنا کند و نماز او صحیح است، ولی اگر بعد از نماز بفهمد که در بین نماز حائض شده، نمازی که خوانده باطل است.
5. بعد از آن‌که زن از خون حیض پاک شد، واجب است برای نماز و عبادت‌های دیگری که باید با طهارت به ‌جا آورده شود، غسل کند، که شیوه انجام آن، مثل‌ غسل جنابت است.^[26]
6. بعد از آن‌که زن از خون حیض پاک شد، اگرچه غسل نکرده باشد، طلاق دادن او صحیح است و آمیزش با او هم حرام نیست،^[27] اما کارهای دیگری که در وقت حیض بر او حرام بود؛ مانند توقف در مسجد و مسّ خط قرآن کریم، تا غسل نکند بر او حلال نمی‌شود.^[28]
7. نمازهای یومیه‌ای که زن در حال حیض نخوانده، قضا ندارد، ولی روزه‌های واجب را باید قضا نماید.
8. اگر وقت نماز شود و زن بداند^[29] که اگر نماز را تأخیر بیندازد حائض می‌شود، باید فوراً نمازش را بخواند.
9. اگر زن حائض در پایان وقت نماز از خون حیض پاک شود و وقت برای انجام غسل و یک رکعت از نمازش باشد،^[30] باید فوراً اقدام نماید. حتی اگر در این باره شک کند که برای نماز وقت دارد یا نه، باید نمازش را بخواند. پس اگر به خیال این‌که به اندازۀ تهیۀ مقدمات نماز و خواندن یک رکعت وقت ندارد نماز نخواند و بعد بفهمد وقت داشته، باید قضای آن نماز را به جا آورد.
10. مستحبّ است زن حائض در وقت نماز، خود را از خون پاک نماید و پنبه و دستمال آلوده را عوض کرده و وضو بگیرد و اگر نمی‌تواند وضو بگیرد تیمم نماید و در محل نماز رو به قبله بنشیند و مشغول ذکر و دعا و صلوات شود.
11. برخی از کارهای مکروه برای زن حائض عبارت است از:

11-1. همراه داشتن و خواندن قرآن؛^[31]

11-2. رساندن جایی از بدن به ورق قرآن که خط قرآن در آن نباشد؛ مثل حاشیه و بین سطرها؛

11-3. خضاب کردن به حنا و مانند آن.

مسائلی پیرامون حیض

1. در محاسبه‌ی عادت ماهانه، مقصود از یک ماه، از آغاز مشاهده خون است تا سی روز، نه از روز اول ماه تا آخرِ ماه.
2. زنی که «عادت وقتیه» یا «وقتیه و عددیه» دارد، به محض دیدن خون در ایام عادت، باید عبادت را ترک ‌کند. اما در مورد «مبتدئه»، «مضطربه»، «ناسیه»، یا زنی که «عادت عددیه» دارد، اگر خونی ببیند که نشانه‌های حیض را دارد، باید بنا را بر حیض بودن آن بگذارد و عبادت را ترک کند؛ پس چنانچه بعد معلوم شود حیض نبود، باید عبادت‌هایی را که به جا نیاورده‌ قضا نمایند، ولی اگر نشانه‌های حیض را نداشته باشد،^[32] بنابر احتیاط واجب باید تا سه روز کارهای استحاضه را به جا آورد و کارهایی را که بر حائض حرام است ترک نماید، پس چنانچه تا سه روز قطع نشد، حکم حیض را دارد.
3. زنی که در حیض عادت مشخص دارد -چه در وقت و چه در عدد، یا هم در وقت و هم در عدد- اگر دو ماه پشت سر هم بر خلاف عادت خود خونی ببیند که وقت یا شمارۀ روزهای آن، یا هم وقت و هم شمارۀ روزهای آن یکی باشد، عادتش تغییر می‌یابد به آنچه در این دو ماه دیده است؛ مثلًا اگر عادتش از روز اول تا هفتم ماه بود، چنانچه دو ماه پیوسته از دهم تا هفدهم ماه، خون ببیند، از دهم تا هفدهم، عادت او می‌شود.
4. زنی که معمولًا ماهی یک مرتبه خون می‌بیند، اگر در یک ماه دو بار خون ببیند و آن خون نشانه‌های حیض را داشته باشد، چنانچه روزهایی که در وسط پاک بوده کمتر از ده روز نباشد، باید هر دو را حیض قرار دهد.^[33]
5. اگر زنی سه روز یا بیشتر خونی ببیند که نشانۀ حیض را دارد و در ادامه، ده روز یا بیشتر خونی ببیند که نشانۀ استحاضه را دارد و دوباره سه روز یا بیشتر خونی با نشانه‌های حیض ببیند، باید تمام خون‌هایی که نشانۀ حیض داشته را حیض قرار دهد.^[34]
6. اگر خون حیض پیش از ده روز بند آید و زن بداند که درون واژن خون نیست، باید غسل نموده و عبادت‌های خود را انجام دهد، اگرچه شک یا گمان داشته باشد که پیش از تمام شدن ده روز دوباره خون می‌بیند.
7. اگر خون حیض پیش از ده روز بند آید و زن احتمال دهد که درون واژن خون هست، باید خود را آزمایش کند؛ به این صورت که قدری پنبه داخل واژن نموده و کمی صبر کند و بیرون آورد، اگر تمیز بود، غسل کند و عبادت‌هایش را به جا آورد، ولی اگر خود را آلوده دید -اگر چه به آب زرد رنگی هم آلوده باشد- دو حالت دارد:

حالت اول: عادت معین نداشته باشد؛ که در این صورت باید صبر کند تا خونش قطع و پاک شود، و اگر قطع نشد، سرِ ده روز باید غسل کند و عبادت‌هایش را انجام دهد.^[35]

حالت دوم: عادت معین(کمتر از ده روز) داشته باشد، که سه صورت برای آن متصور است:

الف) می‌داند که آلودگی به خون تا قبل از ده روز قطع می‌شود که در این صورت، باید صبر کند تا خون قطع و پاک شود.

ب) می‌داند که آلودگی تا بعد از ده روز ادامه دارد که در این صورت، زیادی بر ایام عادت را باید استحاضه قرار دهد.

ج) شک دارد که آلودگی از ده روز می‌گذرد یا خیر که در این صورت وظیفه دارد استظهار کند.

8. اگر زن، چند روز لکه‌ای ببیند و آن‌را حیض قرار داده و عبادت نکند، بعد بفهمد حیض نبوده است، باید نماز و روزه‌ای را که در آن روزها به جا نیاورده است قضا نماید.^[36] و اگر چند روز لکه‌ای ببیند و به گمان این‌که حیض نیست عبادت کند، بعد بفهمد حیض بوده، آن عبادت‌ها باطل است؛ پس اگر ماه رمضان بود و روزه گرفت باید آنها را قضا کند.

این پاسخ به تدریج تکمیل خواهد شد...

[1]. بانوان، بعد از تمام شدن شصت سال قمری، «یائسه» هستند؛ یعنی خون حیض نمی‌بینند. البته در مورد بانوانِ بین پنجاه تا شصت سال، بین فقها اختلاف نظر است که آیا آنها یائسه هستند یا خیر؟ و مشهور آن است که بانوان غیر سیّد، در سن پنجاه سال قمری و بانوان سیّد، در سن شصت سال قمری یائسه محسوب می‌شوند.

[2]. آیت الله شبیری زنجانی این شرط را نپذیرفته ‌است. برخی از مراجع نیز، با وجود پذیرش این شرط، معتقدند اگر خروج خون پیوسته نباشد باید احتیاط کند؛ یعنی در زمان خروج خون، هم اعمال مستحاضه را انجام دهد و هم از محرّمات حائض اجتناب کند.

[3]. آیت الله شبیری زنجانی: ... بعد از گذشتن ده روز از ابتدای خون.

[4]. در رساله آیات عظام: خوئی، سیستانی، تبریزی و وحید خراسانی این گروه ذکر نگردیده است.

[5]. آیت الله شبیری زنجانی معتقدند: در محاسبه این ده روز، روزهای پاک مابین آن، نباید لحاظ گردد.

[6]. گروهی از مراجع، تمام روزهایی که خون دیده و روزهایی که پاک بوده را مشمول حکم حائض شمرده‌‌اند؛ اما گروهی دیگر، فقط روزهایی که زن، خون دیده را مشمول حیض دانسته و می‌گویند، زن در روزهای پاکی، باید احتیاط کند و محرمات حائض را ترک و اعمال مستحاضه را انجام دهد.

[7]. آیات عظام خوئی، صافی گلپایگانی، شبیری زنجانی و سیستانی جمله «دو سه روز دیرتر» را ذکر ننمودند.

[8]. آیات عظام خوئی، تبریزی، وحید خراسانی و صافی گلپایگانی معتقدند: این حکم در مورد خون‌ قبل و بعد عادت، در صورتی است که آن خون، دارای نشانه‌‌های حیض باشد. همچنین آیت الله شبیری زنجانی، ملاک در حکم خون قبل یا بعد عادت را اوصاف آن دانسته ‌است.

[9]. آیات عظام خوئی، تبریزی، وحید خراسانی و صافی گلپایگانی معتقدند: این حکم در مورد خون‌ قبل و بعد عادت، در صورتی است که آن خون، دارای نشانه‌‌های حیض باشد. همچنین آیات عظام، خوئی و تبریزی معتقدند اگر خون دیدن بیش از ده روز شود، در صورتی روزهای اول حکم استحاضه را دارد که روزهایی که در عادت خون دیده، کمتر از سه روز باشد.

[10]. گروهی از فقها: (و آن خون، صفات حیض را داشته باشد..).

[11]. این قسم، در رسالۀ آیات عظام: خوئی، وحید خراسانی، تبریزی و سیستانی ذکر نشده است.

[12]. آیات عظام خوئی و تبریزی: اگر مشاهده خون قبل از وقت عادت بود باید نشانه‌‌های حیض را داشته باشد.

[13]. آیات عظام خوئی و تبریزی: اگر در غیر وقت عادت -با اوصاف حیض- بیشتر از ده روز خون ببیند و نتواند حیض را به واسطۀ نشانه‌‌های آن تشخیص دهد، باید تا شش یا هفت روز حیض و بقیه را استحاضه قرار دهد.

[14]. این قسم، در رسالۀ آیات عظام: خوئی، وحید خراسانی، تبریزی و سیستانی ذکر نشده است.

[15]. آیات عظام، گلپایگانی، صافی گلپایگانی و سیستانی: در روزهای وسط که پاک بوده لازم است استظهار کند؛ یعنی کارهایی که بر زن غیر حایض واجب است انجام دهد و کارهایی که بر حائض حرام است را ترک نماید؛ آیت الله شبیری زنجانی: روزهای پاک مابین، جزو روزهای عادت شمرده نمی‌شود.

[16]. آیات عظام، گلپایگانی، صافی: اگر تعداد روزهایی که در وسط پاک بوده در هر دو ماه یک‌سان نباشد، تحقّق عادت عددیه محلّ اشکال است، پس باید احتیاط کرد؛ یعنی در روزهای پاکی، بین وظیفۀ طاهر و حائض جمع کند و در روزهایی که خون می‌بیند، بین وظیفۀ حائض و مستحاضه جمع نماید.

[17]. آیات عظام خوئی، وحید خراسانی و تبریزی: اگر با نشانه‌های حیض، کمتر یا بیشتر از روزهای عادتش خون ببیند.

[18]. آیت الله وحید خراسانی: در روزهای زائد بر عادت باید استظهار نماید.

[19]. آیت الله شبیری زنجانی: البته اگر همه خون‌ها، اوصاف استحاضه را داشت، زن، مستحاضه شمرده می‌شود.

[20]. آیت الله شبیری زنجانی: اگر تمام خون‌ها زرد یا قرمز روشن بود، همه استحاضه است و اگر همه سیاه یا قرمز تیره بود، باید به عادت خویشان رجوع کند؛ آیات عظام خوئی، وحید خراسانی و تبریزی: اگر همۀ خون‌ها دارای نشانه‌های حیض بود، شش یا هفت روز را حیض و بقیه را استحاضه قرار می‌دهد.

[21]. آیات عظام خوئی و تبریزی: اگر بیش از ده روز خون ببیند، تا هر زمانی که احتمال بقاء عادت را می‌دهد حیض قرار داده و بقیه استحاضه است.

[22]. آیات عظام گلپایگانی و صافی گلپایگانی، قید «ده روز» را ذکر ننمودند.

[23]. آیت الله سیستانی: اگر ناسیه که عادت وقتیه یا عددیه یا هر دو را داشته و آن‌را فراموش کرده است، بیش از ده روز خون ببیند، حکم مبتدئه را دارد. آیات عظام شبیری زنجانی و وحید خراسانی، در این مسئله نظری تفصیلی و متفاوت ارائه نمودند.

[24]. طبق نظر عده‌‌ای از فقها، با انجام این عمل، پرداخت کفاره نیز - بنابراحتیاط - واجب می‌گردد. 

[25]. آیات عظام خوئی و وحید خراسانی آمیزش از طریق مقعد را – چه با رضایت و چه بدون رضایت زن- بنابر احتیاط، جایز نمی‌دانند.

[26]. عده‌‌ای از مراجع، علاوه بر غسل، انجام وضو را نیز واجب دانسته‌‌اند.

[27]. هر چند فقها آمیزش قبل از غسل را مکروه یا خودداری از آن‌را بنابر احتیاط مستحب شمرده‌‌اند. همچنین عده‌‌ای از فقها شستن واژن را، جهت آمیزش قبل از غسل، لازم دانسته‌‌اند.

[28]. آیت الله اراکی: کارهای دیگری که بر او حرام بوده نیز بر او حلال می‌شود، غیر از مس خط قرآن و اسم خداوند و مانند آن.

[29]. عده‌ای از مراجع: (و یا احتمال دهد..).

[30]. عده‌ای از مراجع: (وقت برای غسل، وضو و سایر مقدمات نماز داشته باشد..).

[31]. آیت الله وحید خراسانی کراهت این مورد را نپذیرفته است.

[32]. آیات عظام گلپایگانی و صافی گلپایگانی: بنابر احتیاط واجب باید کارهای استحاضه را به جا آورد و کارهایی را که بر حائض حرام است ترک نماید، اگرچه تا ده روز طول بکشد. آیات عظام وحید خراسانی، شبیری زنجانی و مکارم شیرازی: باید طبق وظیفه‌ی مستحاضه عمل ‌کند، تا ثابت شود که خون حیض است. آیت الله وحید خراسانی: مگر ناسیه در صورتی که یقین به تحقّق حیض پیدا کند، که تا احتمال بقای حیض، باید عبادت را ترک کند.

[33]. آیت الله سیستانی: هر چند یکی از آن دو خون نشانه‌های حیض را نداشته باشد. آیت الله شبیری زنجانی: البته این در مورد زنی است که عادت وقتیه نداشته یا عادت وقتیه او به وسیله نشانۀ حیض مشخص شده باشد.

[34]. آیت الله سیستانی: این مسئله در مورد زنی است که از راه اختلاف صفات خون باید حیض را تشخیص دهد.

[35]. آیت الله شبیری زنجانی: اگر عادت معین ندارد، اقسام و تفاصیلی دارد که در مسائل مضطربه و مبتدئه و ناسیه گذشت.

[36]. آیات عظام گلپایگانی و صافی گلپایگانی: باید نمازهایی که در آن روزها به جا نیاورده قضا نماید.