ابوعاصم[1] عبید بن عمیر بن قتاده بن سعد(سعید)[2] بن عامر بن جندع‏[3] که با عناوینی؛ مانند اللیثی‏،[4] جندعی،[5] خندعی،[6] و مکی[7] نیز شناخته می‌شد، فقیه اهل مکه بود.[8] بر اساس برخی گزارش‌ها وی در دوران رسول خدا(ص) به دنیا آمد[9] و آن‌حضرت(ص) را ملاقات کرد؛[10] از این‌رو در شمار صحابه گنجانده شده است.[11] برخی نیز وی را از تابعین می‌دانند.[12]

بر اساس ارزیابی‌های منابع اهل‌سنت، عبید محدثی مورد اعتماد بود و توانست احادیث زیادی را نقل کند،[13] وی از عمر بن خطاب، عبداللَّه بن عمرو ابن عاص، عائشه،[14] أبی بن کعب، ابوذر غفاری، أبی قتاده، عبداللّه بن عمر، أبی هریره و ابن عباس‏ روایت نقل کرده است.[15]

همچنین بزرگان تابعین؛ مانند مجاهد، عطاء، ابوحازم،[16] عبداللَّه بن ابی ملیکه، عبدالعزیز بن رفیع، و عمرو بن دینار، ابو زبیر، و معاویه بن قرّه از وی روایت نقل کرده‌اند.[17]

در تجلیل شخصیت او گفته شده است که ما به فقیه و قاری خودمان افتخار می‌کنیم. فقیه ما ابن عباس است و قاری ما عبید بن عمیر است.[18] برخی نیز از وی به عنوان قاضی یاد کرده‌اند.[19]

وی علاوه بر حدیث، برای نخستین بار در دوران حکومت عمر بن خطاب به قصه‌‏گویی پرداخت.[20]

در جریان عقد اخوت، عبید رو به قبله نمود و گفت: «اللَّهمّ اجعلنا سعداء بما جاء به نبیک، و اجعل محمدا شهیدا علینا بالایمان، و قد سبقت لنا منک الحسنی غیر متطاول علینا الأمد، و لا قاسیة قلوبنا و لا قائلین ما لیس لنا بحق، و لا سائلین ما لیس لنا به علم‏».[21]

خدایا ما را توسط آنچه پیامبرت آورده از رستگاران نما و محمد را گواه ایمان ما قرار ده و حال که نیکویی از جانب تو برای ما آمده، نگذار که دچار گذر زمان شویم و دل‌های ما سنگین شود و آنچه حق نیست را بر زبان آوریم و به دنبال پرسش از چیزی باشیم که دانش آن باید از ما مخفی باشد. 

برخی از سیره‌نویسان معاصر نیز نام وی را در میان یاران امام علی(ع) ذکر کرده‌[22] و مصحفی نیز به نام وی ذکر شده است[23] که باید این گزارش‌ها را با استفاده از آنچه در منابع کهن آمده مورد ارزیابی قرار داد.

فرزندان

از فرزندانی به نام‌های عبدالله[24] و معبد[25] در کتاب‌های تاریخی برای او سخن به میان آمده است.

وفات

عبید بن عمیر در یکی از سال‌های 64،[26] 68[27] و یا 74 هجری از دنیا رفت.[28]

[1]. ابن سعد کاتب واقدی، محمد بن سعد‏، الطبقات الکبری‏، تحقیق، عطا، محمد عبد القادر، ج 6، ص 16، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1410ق.

[2]. ابن قانع بغدادی، عبد الباقی‏، معجم الصحابه، محقق، قوتلای، خلیل ابراهیم‏، ج 11، ص 3846، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1424ق.

[3]. ابن کلبی، هشام بن محمد، جمهرة النسب‏، محقق، ناجی، حسن، ص 149، ‏بی‌جا، عالم الکتب‏، چاپ اول، 1407ق.

[4]. الطبقات الکبری‏، ج 6، ص 16.

[5]. دارقطنی، علی بن عمر، ذکر أسماء التابعین و من بعدهم ممن صحت روایته عن الثقات عند البخاری و مسلم‏، محقق، ضناوی، بوران‏، حوت، کمال یوسف‏، ج 2، ص 161، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، چاپ اول، 1406ق.

[6]. ابن کثیر دمشقی‏، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایة، ج 9، ص 5، بیروت، دار الفکر، 1407ق.

[7]. همان.

[8]. ابن حزم اندلسی‏، ابو محمد علی بن احمد، جمهرة انساب العرب‏، ص 184، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اوّل‏، 1418ق.

[9]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 5، ص 47، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.

[10]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تحقیق، البجاوی، علی محمد، ج 3، ص 1018، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق.

[11]. ذکر أسماء التابعین و من بعدهم، ج ‏2، ص 161.

[12]. ابن‏جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوة، محقق، رمضان، ابراهیم محمد، لحام، سعید محمد، ج 2، ص 139، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏، چاپ سوم، 1423ق.

[13]. الطبقات الکبری، ج ‏6، ص 16.

[14]. الاستیعاب، ج ‏3، ص 1018.

[15]. صفة الصفوة، ج ‏2، ص 139.

[16]. ابن جوزی، عبد الرحمن بن علی‏، المنتظم،‏ محقق، عطا، محمد عبد القادر، عطا، مصطفی عبد القادر، ج ، ص 197، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1412ق.

[17]. الاصابة، ج ‏5،ص 47.

[18]. ابو نعیم احمد بن عبد الله الاصبهانی‏، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، گردآورنده، حوت، کمال یوسف‏‏، ج 3، ص 267، قاهره، دار ام القراء للطباعة و النشر، چاپ اول، بی‌تا.

[19]. المنتظم، ج ‏6، ص197.

[20]. الطبقات الکبری، ج ‏6، ص 16.

[21]. البدایة و النهایة، ج ‏9،ص 6.

[22]. امینی‏، محمد هادی،أصحاب أمیر المؤمنین(ع) و الرواة عنه‏، ج 2، ص 397، بیروت، دار الکتاب الإسلامی‏، چاپ اول، 1412ق.

[23]. دفتر تبلیغات اسلامی، فرهنگ نامه علوم قرآن، ج 1، ص 4423، بی‌تا، بی‌جا.

[24]. حلیة الأولیاء، ج ‏3، ص 354.

[25]. ابونعیم، احمد بن عبدالله، معرفة الصحابة، محقق، شافعی، محمدحسن اسماعیل‏، سعدنی، مسعد عبدالحمید، ج 5، ص 233، بیروت، دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون‏، چاپ اول، 1422ق.

[26]. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، تحقیق، تدمری، عمر عبد السلام، ج 5، ص 482، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ دوم، 1409ق.

[27]. الإصابة فی تمییز الصحابة، ج ‏5، ص 47.

[28]. جزری، محمد بن محمد، غایة النهایة فی طبقات القراء، مقدمه‏نویس، صالح، عبدالکریم ابراهیم عوض‏، مصحح، سید، مجدی فتحی‏، شرف، جمال‏الدین محمد، ج 2، ص 730، مصر، دار الصحابة للتراث‏، چاپ اول، 1429ق.