ابوعبدالله شمس الدین محمد بن مکی عاملی جزینی،[1] معروف به شهید اول، در سال 734 هـ. ق. در منطقه‌ی جزین جبل عامل لبنان در خانه‌ی علم و تقوا متولد شد و پدر او از دانشمندان زمانش بود.

شهید اول مقداری از دروس را در شهر خود فراگرفت و برای فراگیری دانش بیشتر به سایر مناطق اسلامی؛ مانند حلّه، بغداد، دمشق، مکه، مدینه، بیت المقدس، الخلیل و مصر، هجرت کرد و با دانشمندان این شهرها دیدار و گفت‌وگو نمود، البته با توجه به این‌که حلّه جایگاه خاصی برای فراگیری علوم اسلامی داشت؛ از این‌رو در آن‌جا درنگ بیشتری نمود.

ویژگی‌ها

از جمله ویژگی‌های شهید اوّل، دقّت نظر، عمیق بودن و تسلّط بر فروع فقهی و منابع آن(کتاب و سنت) و احاطه‌ی کامل بر فقه سایر مذاهب بود. وی حدود یک‌سال در زندان شام بسر برد و توانست کتاب اللمعة الدمشقیة را در ظرف 7 روز بنویسد، در حالی که غیر از المختصر النافع کتابی را به همراه خود نداشت.[2]

اساتید

شهید اول نزد عالمان بزرگی کسب علم و دانش کرد. اساتیدی که در شخصیت علمی و معنوی وی نقش داشتند، عبارت بودند از: فخرالمحققین، سید عمیدالدین عبدالمطلب بن الاعرج حسینی، سید تاج الدین محمد بن قاسم معروف به ابن معیّه دیباجی حلی، محمد بن محمد قطب الدین رازی بویهی، علی بن احمد طرّاد مطارآبادی، علی بن جمال الدین احمد حلّی معروف به ابن مزیدی، سید احمد بن أبی ابراهیم محمد بن زهره حلبی حسینی، سید محمد بن احمد بن ابی معالی موسوی.

شهید اول همچنین نزد حدود چهل نفر از علمای اهل‌سنت، از شهرهای مکه، مدینه، بغداد، دمشق، بیت المقدس؛ مانند: ابراهیم بن جماعه، قاضی القضاه عبدالعزیز بن جماعه، عبدالصمد بن خلیل بغدادی، و ... بهره برد.

شاگردان

همچنین بسیاری از دانشمندان بنام شیعی از این فقیه نامدار بهره بردند که برخی از آنان عبارت‌اند از:

مقداد بن عبدالله سیوری، محمد بن عبدالعلی بن نجده کرکی، علی بن حسن بن محمد خازن حائری، ام الحسن فاطمه بنت الشهید ملقّب به ست مشایخ.

تألیفات

کتاب‌های الاربعین،[3] تفسیر الباقیات الصالحات، اللمعة الدمشقیه، الرساله الالفیه فی الصلاة، الرساله النفلیه فی الصلاة،[4] الدروس الشرعیة فی فقه الامامیة،[5] از جمله کتاب‌های معروف شهید اول به شمار می‌روند.

شهادت

او در آخر عمرش یک‌سال تحت نظر بود، سپس در نهم جمادی الاولی سال 786 به شهادت رسید،[6] و پس از آن‌که بدن مبارکش به دار آویخته شد، به دستور حاکم دمشق(برقوق یکی از پادشاهان مصر) و با حکم قاضی برهان‌الدین مالکی و عباد بن جماعه شافعی‏ به آتش کشیده شد.[7]

علت شهادت ایشان سعایت و پرونده‌سازی در مورد تشیع او و ابراز برخی از مطالب بر ضد معتقدات گروه‌های اسلامی بود. شخصی به نام یوسف بن یحیی که از مذهب شیعه مرتد شده بود طوماری مشتمل بر مطالبی خلاف واقع را به عنوان فتاوی شمس‌الدین محمد نوشت. وی طومار را نزد قاضی بیروت و صیدا برد؛ اما آن دو قاضی آن‌را به عباد بن جماعه قاضی شام ارجاع دادند. او هم این پرونده را به قاضی مالکی ارجاع داد تا بر مذهب خودش حکم نماید. وی نیز شهید را احضار کرد؛ اما شهید آن مطالب را انکار نمود و گفت به آن معتقد نیست. وی از شهید درخواست کرد که توبه کند، ولی شهید نپذیرفت و توبه نکرد؛ چراکه قبول توبه به منزله قبول اتهامات بود. قاضی که از توبه شهید ناامید شد، دستور داد لباس مجرمین بر ایشان بپوشانند و سرانجام آن فقیه بزرگوار را با شمشیر به قتل رساند. سپس بدن بی‌جان او را به دار آویختند و پس از آن او را سنگ‌سار نمودند و در آخر جسد سنگ‌سار شده‌اش را آتش زدند.[8]

[1]. امین، سید محسن، أعیان ‏الشیعة، ج ‏1، ص 177، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1406ق.‏

[2]. حر عاملى، محمد بن حسن‏، أمل الآمل فی علماء جبل عامل‏، حسینى اشکورى، احمد، ج 1، ص 183، بغداد، مکتبة الأندلس‏، چاپ اول، بی‌تا.

[3]. امین، سید حسن، مستدرکات‏ أعیان‏ الشیعة، ج ‏1، ص 91، بیروت، دار التعارف للمطبوعات‏، 1408ق.‏

[4]. أعیان‏ الشیعة، ج ‏10، ص 122، شهید اول هزار حکم از احکام نماز واجب را در کتابی به نام الفیه و مستحبات نماز را در کتابی به نام نفلیه جمع‌آوری نمود.

[5]. همان، ج ‏10، ص 62.

[6]. همان.

[7]. أمل الآمل فی علماء جبل عامل‏، ج ‏1، ص 182.