اصطلاح «اجتهاد در برابر نص» که در متون مرتبط با علوم اسلامی فراوان مشاهده می‌شود، به معنای آن است که در موضوعی که دلیل قطعی از طرف شارع وجود دارد، کسی بخواهد نظر خودش را ملاک قرار دهد و در آن مسئله حکم کند.

اصولیون، اجتهاد در برابر نص‏ را باطل می‌دانند و در این مورد قاعده‌‏اى دارند که می‌‏گوید: «لا مساغ للاجتهاد فى مورد النص»؛ یعنى در مسئله‏‌اى که نص قطعى السند و قطعى الدلالة درباره آن وجود دارد، اجتهاد جایز نیست، مانند وجوب نماز، روزه، حرمت بیع ربوى و غیره که نصوص قطعى بر آنها دلالت دارد. اما مواردى که براى آنها دلیل وجود دارد، ولى سند یا دلالت آن و یا هر دو ظنى ‏باشد، یا مواردى که در مورد آنها دلیلى وجود ندارد، در زمره مسائل اجتهادى قرار می‌‏گیرد^[1] و این دسته از اجتهادها را نمی‌توان «اجتهاد در مقابل نص» به شمار آورد.

[1]. مرکز اطلاعات و مدارک اسلامى‏، فرهنگ نامه اصول فقه، ص 729، قم، دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم، معاونت پژوهشى، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامى‏، چاپ اول، 1389ش‏.