جستجوی پیشرفته
بازدید
1381
آخرین بروزرسانی: 1402/01/07
خلاصه پرسش
مگر «مکر و حیله» رفتاری ناپسند نیست؟ پس چرا خداوند چنین رفتاری را به خود نسبت داده و هشدار داده که افراد باایمان نباید از مکر او در امان باشند؟!
پرسش
خداوند در سوره اعراف آیه 99 می‌فرماید: «أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُون»؛ (آیا آنها خود را از مکر الهى در امان می‌دانند؟! در حالى که جز زیانکاران، خود را از مکر خدا ایمن نمی‌دانند). چگونه مکر که از صفات رذیله و ناپسند است به خداوند نسبت داده می‌‌شود؟ و چرا مؤمنان نباید از مکر خدا در امان باشند؟ و چرا زیانکاران از مکر خدا در امان هستند؟!
پاسخ اجمالی

«أَ فَأَمِنُوا مَکْرَ اللَّهِ فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْخاسِرُون»؛[1]

آیا آنها خود را ایمن از مکر الهى می‌دانند؟! این تنها زیان‌کارانند که (به اشتباه) خود را ایمن از مکر خدا می‌پندارند!

«مکر» در لغت به معنای خدعه و نیرنگ است.[2] و از آن‌جا که در بیشتر موارد، خدعه و نیرنگ در راستای اهداف نادرست مورد استفاده قرار می‌گیرد، آن‌را از صفات ناپسند و مذموم به شمار می‌آورند؛ اما باید توجه داشت مکری ناپسند است که به هدف ضرر و زیان‌زدن بی‌جهت به دیگران باشد که از آن به نقشه‌‏هاى شیطانی نیز یاد می‌‌شود، ولی اگر مکر در مواردی به عنوان یک ترفند برای جلوگیری از ضرر و یا برای مقابله با مکر حیله‌گران باشد، دیگر نمی‌توان آن‌را ناپسند دانست.[3] و مکری که به خدا نسبت داده می‌شود، از نوع دوم است، نه نوع اول که زشت و ناپسند باشد.

در همین راستا، خداوند در آیه‌ای می‌فرماید:

وَمَکَرُوا وَمَکَرَ اللَّهُ وَاللَّهُ خَیْرُ الْمَاکِرِینَ.

و آنان مکر کردند و خداوند نیز (برای مقابله با حیله‌ی آنان) ترفندی زد و خداوند بهترین ماکران است (و کسی نمی‌تواند با مکر و حیله در مقابل ترفند خدا مقاومت کند).

در حقیقت این نوع مکر به معنای چاره‌اندیشی پسندیده است، نه معنای خدعه و نیرنگ ناپسند.[4]

به بیان دیگر، از این جهت ‌که مکر خداوند مجازاتِ مکر است، به آن مکر گفته می‌شود. البته واژه‌های منفی دیگری نیز با همین نگاه در آیات قرآن کریم مورد استفاده قرار گرفته ‌است که در اصطلاح ادبی از آن به مزاوجة الکلام نام می‌برند:[5]

 فَمَنِ اعْتَدَى عَلَیْکُمْ فَاعْتَدُوا عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ.

هر کس به شما ستم کرد، شما نیز مانند ستمش بر او ستم کنید.

وَجَزَاءُ سَیِّئَةٍ سَیِّئَةٌ مِثْلُهَا.

مجازات هر رفتار بد، رفتار بدی مانند آن است.

بنابراین، آنچه در قرآن در ارتباط با مکر خداوند آمده، به معنای کیفر و ترفندی است که خداوند در برابر مکر کافران اتخاذ می‌کند.[6] به عنوان نمونه، در برابر کفر و گناه آنان، فورا عذاب نازل نمی‌کند؛ بلکه به آنها فرصت می‌دهد و آنها را غرق در نعمت می‌کند تا بیشتر گناه کنند و عذاب آخرت آنان بیشتر شود. کافران و گناه‌کاران از این‌‌که در نعمت هستند فریب می‌خورند که مجازاتی در کار نیست و وفور نعمت را نشانه‌ی حقانیت افکار خود می‌پندارند.

اما در پاسخ به این بخش از پرسش که چرا مؤمنان نباید خود را از مکر خدا در امان بدانند؟ باید گفت؛ انسان همیشه در معرض امتحان و آزمایش الهی است، و واکنش خداوند نسبت به رفتارهای ما متفاوت است. بنابراین مؤمنان نباید خود را از مکر خداوند در امان بدانند. به عنوان نمونه همواره نعمتی که خداوند به آنها ارزانی داده را نشانگر پاداش عمل خویش نپندارند، بلکه این احتمال را نیز بدهند که شاید این نعمت به مجازات یک گناه و در راستای قانون استدراج باشد؛ از این‌رو اگر فرد باایمان خود را از مکر الهی در امان بداند زیان خواهد دید.

گفتنی است، حتى پیامبران و امامان(ع) نیز همواره مراقب اعمال خویش بودند که مبادا کوچک‌ترین لغزشى از آنها سر بزند؛ زیرا می‌دانیم مقام معصوم بودن، مفهومش این نیست که انجام کار خلاف براى آنها محال است؛ بلکه آنها با نیروى اراده و ایمان، و با استفاده از اختیار خود و مددهاى الهى، در برابر خطاها و لغزش‌ها مصونیت دارند. آنها حتى از ترک اولى می‌ترسیدند، و از این‌که مسئولیت‌هاى سنگین خود را به انجام نرسانند بیمناک بودند.

صفوان جمال می‌گوید: پشت سر امام صادق‌(ع) نماز می‌‏خواندم، دیدم می‌‏فرمود: «پروردگارا مرا از مکر خود ایمن مساز، سپس این قسمت از آیه را تلاوت فرمود: فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ».[7]

امام علی(ع) فرمود: حتى بر نیکان این امت از کیفر الهى ایمن مباش؛ زیرا خداوند می‌‏فرماید: «فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ‏».[8]

در حقیقت ایمن نبودن از مکر الهى به معناى ترس از مسئولیت‌‌ها و خوف از کوتاهى در انجام وظائف است که همواره باید این «ترس» با «امید» به رحمت او به طور مساوى در دل‌‌هاى افراد باایمان باشد و موازنه این دو است که سرچشمه هرگونه حرکت و فعالیت مثبت خواهد بود و همان چیزى است که در تعبیر روایات به عنوان «خوف» و «رجا» از آنها یاد شده، و تصریح شده است که افراد باایمان همواره در میان این دو قرار دارند؛ لذا هیچ‌گاه خود را از مکر الهی ایمن نمی‌دانند، ولى مجرمان زیان‌کار آن‌چنان کیفرهاى الهى را فراموش کرده‏اند که خود را در امنیت کامل می‌بینند.[9]


[1]. اعراف، 99.

[2]. ر. ک: جوهرى، اسماعیل بن حماد، الصحاح، ج 2، ص 819، بیروت، چاپ اول، 1376ق؛ فراهیدى، خلیل بن احمد، کتاب العین، ج 5، ص 370، قم، هجرت، چاپ دوم، 1409ق.

[3]. ر. ک: طباطبایى سید محمد حسین، المیزان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 96، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ پنجم، 1417ق.

[4].ر.ک: مکارم شیرازى، ناصر، تفسیر نمونه، ج 2، ص 566، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[5]. ر. ک: طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البیان فى تفسیر القرآن، ج 2، ص 758، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، ج 5، ص 183، بیروت، چاپ سوم، 1414ق.

[6]. «فی عیون الاخبار عن الرضا (ع) حدیث طویل و فیه و قال، و سألته عن قول الله عز و جل، «سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ» و عن قوله. «یَسْتَهْزِئُ بِهِمْ» و عن قوله تعالى. «وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ» و عن قوله عز و جل، «یُخادِعُونَ اللَّهَ وَ هُوَ خادِعُهُمْ».

 فقال (ع): ان الله عز و جل لا یسخر و لا یستهزئ و لا یمکر و لا یخادع و لکنه عز و جل یجازیهم جزاء السخریة و جزاء استهزاء و جزاء المکر و الخدیعة تعالى عما یقول الظالمون علوا کبیرا». عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، ج 1، ص 345، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.

[7]. «اللهم لا تؤمنى مکرک- ثم جهر- فقال فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ‏». عیاشى، محمد بن مسعود، تفسیر العیّاشی، ج 2، ص 23، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق.

[8]. «لا تامنن على خیر هذه الامة عذاب اللَّه لقول اللَّه سبحانه فَلا یَأْمَنُ مَکْرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ». شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 542، کلمات قصار جمله 377، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.

[9]. ر. ک: تفسیر نمونه، ج 6، ص 272- 273.

نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

پرسش های اتفاقی

  • فلسفه‌ی حجاب چیست؟ چرا اسلام فقط زنان را محدود می‌کند؟
    144932 پاک چشمی، پاکدامنی و حجاب 1386/03/22
    زن و مرد از جهاتی؛ مانند خلقت از یک ذات و گوهر و بهره‌مندی از حقوق اجتماعی؛ مانند تحصیل علم، آزادی قلم و بیان و...، مساوی هستند.اما از لحاظ فیزیکی و روحی تفاوت‌های فراوانی با هم دارند که همین تفاوت‌ها باعث می‌شود تا احکامی، نظیر حفظ ...
  • چگونه وجود خیر و شر با یگانگی و مهربانی خداوند سازگار است؟!
    22777 خیر و شر 1386/03/23
    عالم هستی به گونه‌ای طراحی و ساخته شد که موجودات آن از هم گسسته و مستقل نیستند؛ تمام اجزای این عالم را اگر بررسی کنیم، درمی‌یابیم که همه مانند حلقه‌های یک زنجیر به هم پیوسته‌اند و مجموعه‌ی آن، یک نظام آفرینش زیبا است؛ بنابراین نمی‌توان گفت در این ...
  • فروش کلیه چه حکمی دارد؟
    19650 گوناگون 1392/02/17
    فروش اعضای بدن؛ در صورتی که با رضایت شخص و غرض عقلایی همراه بوده و ضرر قابل توجهی برای بدن، نداشته باشد، اشکالی ندارد. اما در فرض سؤال، بهتر است از آن اجتناب شده و در انتظار راه حل دیگری بود. ضمائم: پاسخ مراجع عظام تقلید نسبت ...
  • «کلّ شیء هالک إلا وجهه»؛ گفته اند امام علی (ع) وجه الله است. معنای آن چیست؟
    67312 تفسیر 1389/06/27
    وجه خدا چیزى است که با آن براى خلقش نمودار است، که خلقش هم با آن متوجه درگاه او مى‏شوند، و این همان صفات کریمه او از حیات، علم، قدرت، سمع و بصر است و نیز هر صفتى از صفات فعل مانند صفت خلقت، ...
  • فرق بین عالم برزخ و عالم اجنّه چیست؟
    12085 برزخ 1392/06/28
    عالم برزخ دنیای بین دنیای مادی حاضر و قیامت است که از زمان مردن شروع می‌شود و تا زمان برپایی قیامت ادامه دارد.[1] اما اجنّه[2] هم اکنون در دنیای ما وجود دارند؛ لذا عالم اجنه همین عالم مادی ما انسان‌ها ...
  • کتاب «لوامع صاحبقرانی» تألیف کیست و آیا می‌توان به مطالب موجود در آن استناد کرد؟
    5378 تاريخ بزرگان 1396/11/07
    کتاب «لوامع صاحبقرانی»؛ اثر محمد تقى مجلسى معروف به «مجلسى اول» (م 1070 ق) است. وی که صاحب کرامات و مقامات معنوى و روحى بلندی بود، از جمله محدّثان و فقهای قرن یازدهم بشمار آمده و کتاب‌هایى در زمینه فقه و حدیث تألیف نموده است.
  • علت نام گذاری امام رضا (ع) به ضامن آهو چیست؟
    122547 Laws and Jurisprudence 1390/11/03
    یکی از القاب مشهور امام رضا(ع) ضامن آهو است. این داستان آن‌گونه که در میان مردم مشهور است، در منابع شیعی موجود نیست، اما شبیه به این نقل که در میان عامۀ مردم مطرح است، در معجزات منسوب به رسول خدا(ص)، امام سجاد(ع) و ...
  • زنان چگونه می‌توانند جهاد کنند؟
    33920 فضایل اخلاقی 1394/03/05
    جهاد، جنبه‌های مختلفی دارد که همگان -  مرد و زن و متأهل و مجرّد - می‌توانند دست کم بخشی از آن‌را انجام دهند؛ مانند جهاد اکبر که مقصود از آن در روایات، مبارزه با هواها و هوس‌های نفس اماره است.[1] اما در روایات انجام برخی از ...
  • انس بن مالک که بود و چگونه شخصیتی داشت؟
    46498 تاريخ بزرگان 1390/12/23
    «أنس بن مالک‏ بن النضر بن ضمضم» ملقّب به «ابو حمزه»، در مدینه به دنیا آمد و جزو انصار و صحابه پیامبر حساب می شود که در سنین کودکی به پیامبر (ص) پیوست و او را در جنگ های بسیاری از جمله جنگ بدر همراهی کرد. ...
  • چرا خداوند به طور معجزه آسا مانع کشته شدن امام حسین (ع) نشد؟
    35771 معصومین 1388/12/05
    همه چیز در تحت اراده و سنت های الهی است و خداوند همانطور که قدرت داشت و کارد حضرت ابراهیم را از کار انداخت (جلو بریدن آنرا گرفت) قدرت داشت که تمام شمشیرها و جنجرهای یزیدیان را از کار بیندازد و به طرز معجزه آسایی جان امام حسین (ع) ...

پربازدیدترین ها