«فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ قالَ یا بُنَیَّ إِنِّی أَرى‏ فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ فَانْظُرْ ما ذا تَرى‏ قالَ یا أَبَتِ افْعَلْ ما تُؤْمَرُ سَتَجِدُنی‏ إِنْ شاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرینَ»؛[1]

پس از آن‌که بشارت الهی به فرزنددار شدن ابراهیم(ع) تحقق یافت و فرزندش اسماعیل(ع) به سن بلوغ و نوجوانی رسید، به او گفت: پسرم، من در خواب دیدم که تو را ذبح می‌‏کنم، نظر تو چیست؟ اسماعیل پاسخ داد: پدرم، هر چه دستور دارى اجرا کن، به خواست خدا مرا از صابران خواهى یافت.

فراز «فَلَمَّا بَلَغَ مَعَهُ السَّعْیَ» در قرآن، معنایش آن است که اسماعیل به مرحله‌‏اى رسید که می‌توانست در مسائل مختلف زندگى همراه پدر تلاش و کوشش کند و او را یارى دهد.[2]

برخی گفته‌‏اند منظور از «سعی» سن سیزده سالگى است؛ یعنی موضوع قربانی زمانی رخ داد که اسماعیل(ع) به سن سیزده سالگی رسیده بود.[3]

 برخی هم گفته‌‏اند: مراد از سعى عمل و عبادت براى خداوند است.[4]

«قالَ یا بُنَیَّ إِنِّی أَرى‏ فِی الْمَنامِ أَنِّی أَذْبَحُکَ». ابراهیم(ع) به او گفت: اى پسرم، در خواب دیدم که تو را ذبح می‌کنم!

این جمله حکایت رؤیایى است که ابراهیم(ع) در خواب دید. اما این خواب یک‌بار بود یا بیشتر، برخی معتقدند؛ تعبیر به «إِنِّی أَرى» (با آوردن فعل مضارع) دلالت بر آن دارد که ابراهیم(ع) این صحنه را مکرر در خواب می‌دید. همان‌گونه که این تعبیر در آیه «وَ قالَ الْمَلِکُ إِنِّی أَرى...»،[5]‏ ..." نیز همین استمرار را می‌رساند.[6]

در همین راستا گزارش شده است که ابراهیم(ع) این خواب را دو بار دید. نخستین بار در شب «ترویه» (شب هشتم ماه ذی الحجه)، و یک‌بار هم در شبی دیگر![7]

برخی هم گفته‌اند؛ ابراهیم سه شب پیاپی این خواب را دید.[8] شب ترویه، شب عرفه و شب عید قربان.[9]

به هر حال، حتی اگر ابراهیم(ع) تنها یک‌بار هم این خواب را دیده بود، از آنجا که با نور نبوت مطمئن بود که خواب او به منزله وحی از جانب پروردگار است، خود را موظف به فرمانبرداری می‌دانست.

[1]. صافات، 102.

[2]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ‏19، ص 111، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.

[3]. ر. ک: قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج ‏16، ص 99، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش؛ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، تهران، ج ‏8، ص 706، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[4]. ر. ک: مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏8، ص 706.

[5]. یوسف، 43.

[6]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏17، ص 152، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[7]. ر. ک: ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، ناصح، محمد مهدی، ج ‏16، ص 210، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.

[8]. ر. ک: بلخی، مقاتل بن سلیمان، تفسیر مقاتل بن سلیمان، تحقیق، شحاته، عبدالله محمود، ج ‏3، ص 615، بیروت، دار إحیاء التراث، چاپ اول، 1423ق؛ نیشابوری، نظام الدین حسن بن محمد، تفسیر غرائب القرآن و رغائب الفرقان، تحقیق عمیرات، شیخ زکریا، ج ‏5، ص 572، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1416ق.

[9]. ر. ک: ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏4، ص 54، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق؛ فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج ‏26، ص 346، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.