روایتی که در پرسش به آن اشاره شده،[1] با مقداری تفاوت در متن و آمار، در منابع مختلف روایی و تفسیری شیعه و اهل‌سنت نقل شده است؛ مانند:

«... عَنِ اَلنَّبِیِّ (ص) أَنَّهُ قَالَ: إِنَّ لِلَّهِ تَعَالَى فِی کُلِّ یَوْمِ جُمُعَةٍ سِتَّمِائَةِ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ اَلنَّارِ کُلُّهُمْ قَدِ اِسْتَوْجَبَ اَلنَّارَ».[2]

«و عنه(ص): «إنّ للّه تعالى فی کل جمعة ستمائة ألف عتیق من النار».[3]

«و فی یوم الجمعة و لیلتها أربع و عشرون ساعة، فی کل ساعة یعتق سبعون ألف عتیق من النار».[4]

این فضیلت علاوه بر روز جمعه، برای ماه رمضان هم بیان شده است:

«قال رسول الله (ص): ان لله فی کل لیلة من رمضان ستمائة ألف عتیق من النار».[5]

«... انَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یُعْتِقُ فِی أَوَّلِ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ سِتَّمِائَةِ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّار...».[6]

این نوع سخنان از پیشوایان دین، در مورد روزها و زمان‌های خاص، در حقیقت نشان از عفو و رحمت واسعه الهی نسبت به بندگان گنه‌کار دارد که فرصت‌ها و مناسبت‌هایی را برای بازگشت آنها به آغوش رحمت و مغفرت الهی قرار داده است؛ یعنی خدای متعال در این زمان‌ها عنایت ویژه‌ای به توبه‌کنندگان دارد. و چه بسا در همین ایام و فرصت‌ها هزاران هزار گنه‌کار این توفیق را پیدا کنند که با توبه ، خود را از جهنم نجات دهند.

چنین مژده‌هایی از نظر عقلی و عادی ناممکن نیست و نیز بدان نخواهد انجامید که دیگر هیچ فردی در دوزخ باقی نماند؛ زیرا:

الف) از آن‌جا که انسان در زندگی خود مختار و آزاد است، این امکان وجود دارد که یک فرد اگر در این جمعه با توبه و عنایت الهی از جهنم نجات یافت، همین فرد در روز شنبه باز با انجام چند گناه بزرگ خود را مستحق جهنم کند!

به عبارت دیگر، اگر تنها زندگی یک فرد را ارزیابی کنیم، ممکن است او در زندگی دنیایی خود، هزاران بار در زمان‌های مختلف، مشمول عفو خداوند شود به صورتی که اگر در ادامه زندگی، روش خود را اصلاح نماید، از آتش دوزخ رهایی خواهد یافت؛ اما او در ادامه باز هم به رفتارهایی پرداخته که دوباره او را سزاوار آتش خواهد کرد و این سرانجام کار است که بهشتى و دوزخی بودن او را تعیین خواهد کرد.

ب) ممکن است نجات یافته‌های از دوزخ که در این روایات به آنها اشاره شده است، شامل موجودات مکلفی غیر از انسان‌ها -مانند برخی موجودات منقرض‌شده و جنیان- هم شود، و با توجه به این‌که هیچ آماری از آنها نداریم، این سخن می‌تواند درست باشد.

و ....

[1]. «عَنِ النَّبِیِّ ص قَالَ: إِنَّ لَیْلَةَ الْجُمُعَةِ وَ یَوْمَ الْجُمُعَةِ أَرْبَعٌ وَ عِشْرُونَ سَاعَةً لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی کُلِّ سَاعَةٍ سِتُّمِائَةِ أَلْفِ عَتِیقٍ مِنَ النَّارِ». شیخ صدوق، خصال، ج 2، ص 392، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش.

[2]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 90، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا.

[3]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج ‏4، ص 533، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، 1407ق.

[4]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج ‏3، ص 344، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق.

[5]. سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی تفسیر المأثور، ج ‏1، ص 184، قم، کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی، 1404ق.

[6]. علی بن موسی (امام هشتم)، الفقه المنسوب للإمام الرضا (ع)، ص 205، مشهد، مؤسسة آل البیت (ع)، چاپ اول، 1406ق.