دانشمندان اسلامى براى امر به معروف و نهى از منکر مراتب و درجات و همچنین اقسامى قائل شده‏اند که در کتب مفصله بیان شده است. یکی از شرایط امر به معروف چنین بیان شده است: در صورت گمان یا احتمال صحیح یا ترس از ضرر جانی و مالی، امر به معروف واجب نیست، البته اگر معروف یا منکر از امورى باشد که شارع مقدس به آن اهمیت زیاد مى‌دهد؛ مثل اصول دین یا مذهب، حفظ قرآن مجید، حفظ عقاید مسلمانان و احکام ضروریه، باید ملاحظه اهمیّت آن شود[1] و این شرط در موارد مهم جاری نیست و گر نه معنا نداشت که اولیای دین جان خود را در حفظ اصول فدا کنند.

مسئله حفظ دین به قدری مهم است که امام حسین (ع) جان خویش را در این راه فدا کرد و در جواب برادرشان محمد حنفیه که پرسیدند چه باعث شده که با این عجله به این سفر بروید فرمودند: جدم پیامبر خدا را در عالم خواب دیدم که بمن فرمود: یا حسین اخرج فان اللَّه قد شاء ان یراک قتیلا؛[2] یا حسین خارج شو! زیرا مشیت خدا این طور قرار گرفته که تو را کشته ببیند.

قبل از بیان راه های افزایش صفت شجاعت و کنترل نیروی غضب، لازم است نکته ای در مورد سؤال بیان شود. قانون وراثت و تأثیر گذارى آن در صفات انسان، مورد تأیید روایات معصومین (ع) نیز بوده و واژه‏هاى «عِرْق» و «اعْراق» که امروز در محافل علمى جهان از آن به «ژن» تعبیر مى‏شود، عامل وراثت معرفى شده است. اگرچه نقش وراثت را در خصوصیات افراد نباید از نظر دور داشت، اما برای افزایش شجاعت و کنترل غضب های غیر الاهی دستوراتی در شرع آمده است که به برخی از آنها اشاره می کنیم.

الف. راه های کنترل غضب

از خشم در بعضى از روایات به آتش تعبیر شده[3] و این تعبیر لطیف، هم ما را در درک ضرورت وجود خشم در آدمى یارى مى‏دهد و هم نسبت به پیامدهاى تلخ رهاساختن و عدم مراقبت و کنترل این نیروى عظیم متنبّه مى‏سازد.

توجه به پیامدهای خشم به ما کمک می کند که این صفت را کنترل کنیم؛ از جمله: خشم خردها را تباه مى‏کند و آدمى را از مسیر درست دور مى ‏سازد،[4] خشم شدید، منطق را تغییر مى‏دهد، ارتباط اجزاى استدلال را قطع و موجب پراکندگى فهم و فکر مى‏شود،[5] در روایت آمده است: از خشم دورى کن که آغازش دیوانگى و پایانش پشیمانى است.[6] و در زمینه کاهش غضب نیز راه کارهایی آمده است: یادآوری عظمت پروردگار،[7] تغییر موقعیت،[8] وضو گرفتن با آب سرد و غسل کردن و سکوت.[9]

ب. راه های افزایش شجاعت

برای تحصیل شجاعت اموری در آیات قرآن و روایات ذکر شده است از جمله:

1. توکل:  …امام کاظم (ع)می فرماید: کسی که دلش می خواهد قوی ترین مردم باشد، پس بر خدا توکل کند. راوی سؤال می کند که اندازه توکل چه مقدار است، حضرت فرمود: غیر از خدا از هیچ کس نترسد.[10] امیر مؤمنان (ع) فرمود: توکل بر خدا بهترین تکیه گاه است.[11] در روایت دیگری پیامبر (ص) از جبرئیل (ع) پرسید که توکل چیست؟ جبرئیل گفت: توکل عبارت است از: علم به این که مخلوق نه ضرر مى‏زند و نه نفع مى‏رساند، نه مى‏بخشد و نه باز مى‏دارد، و عبارت از مأیوس بودن از خلق است.

2. ترس از خدا: امام صادق (ع) می فرماید: کسى‏ که از خدا بترسد خداوند همه چیز را از او مى‏ترساند و کسى که از خدا نترسد، خداوند او را از هر چیزى مى‏ترساند.

انسان باید از خدا بترسد و دل مؤمن باید لبریز از این گونه ترس باشد؛ البته ترس از خدا از آن جهت نیست که خدا- نعوذ بالله- موجود ترسناکى است، ترس از خدا معانى و مراتبى دارد. یک معناى ترس از خدا، ترس از خشم خدا و عذاب خدا در دنیا و آخرت است و منشأ خشم و عذاب الاهى، نافرمانى بشر است. انسان اگر از قدرت برترى بترسد، نافرمانى‏ نمى‏کند و چه قدرتى به قدرت الاهى مى‏رسد. معنای دیگر ترس از خدا، لرزش دل در برابر هیبت و عظمت الاهی است، از چنین ترسی در آیات قرآن به خشیت تعبیر شده است: "انما یخشی الله من عباده العلماء"؛[12] از میان بندگان خدا، تنها عالمان هستند که از خدا می ترسند.

3. یاد خدا: قرآن می گوید: یاد خدا آرام‏بخش دلها است.[13] از جمله عواملی که باعث نگرانی و اضطراب ما می شوند؛ ترس از آینده تاریک و مبهم، گذشته تاریک و آلوده انسان، ضعف و ناتوانی در مواجهه با حوادث طبیعی و دشمنان داخلی و خارجی، احساس پوچی، ترس از مرگ و ... است که وقتی به قدرت بی منتهای الاهی و عطوفتی که نسبت به بندگان دارد و این که بی نیاز از عذاب ما می باشد توجه پیدا کنیم به ما آرامش می دهد و توان ما را زیاد می کند.