از مواردی که وجوب حجاب استثنا شده و در قرآن نیز به آن تصریح شده، حجاب در برابر افراد «غیر اولی الاربه» است.

قرآن کریم هنگامى که به زنان امر می‌کند تا خود را بپوشانند و زینت خود را براى نامحرمان آشکار نکنند، گروه‌هایی مانند افراد «غیر اولى الاربه» را از افرادی دانسته که حجاب در برابرشان لازم نیست؛ یعنى واجب نیست زن زینت خود را از آنان بپوشاند:

«أَوِ التَّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ»؛[1] لازم نیست زنان در برابر اطرافیانی که نیاز و نگاهی به زن ندارند، خود را بپوشانند.

کلمه «اربه» به معناى حاجت و نیاز شدید است.[2] و منظور از «اربه» در این فراز قرآنی، حاجت جنسی و یا همان شهوتی است که مردان را محتاج به ازدواج می‌‏کند، و کلمه «من الرجال» بیان تابعین است.^[3]

بر این اساس، ظاهر این فراز از آیه شامل تمام اطرافیانی خواهد شد که شهوت جنسی ندارند. با این وجود؛ اما مفسران مصادیق برجسته افراد «غیر اولی الاربه» را بیان کرده‌اند:

1. مقصود مرد احمق و ابلهى است که جیره‌‏خوار زن بوده، و تمایل جنسی نسبت به او نداشته باشد.^[4] این معنا از امام صادق‌(ع) هم نقل شده است.[5]
2. مقصود مردهاى «عنین» و دچار اختلالات جنسی هستند که طبیعتا تمایل چندانی به زنان ندارند.
3. غیر اولی الاربه، آن دسته از افراد دو جنسیتی و یا «خنثى» هستند که میل جنسی به زنان ندارند.
4. پیرمردانی که قوه شهوت آنان پایان یافته باشد.
5. کودکان برده‌ای که هنوز شهوت مردانگى ندارند.[6]

به هر حال، همه این معانی و مصادیق از نظر معنا به هم نزدیک‌اند. و «غیر اولی الاربه» کسی است که به هر دلیلی تمایل به زن ندارد و زینت‌های زنان در او ایجاد مفسده نمی‌کند.[7]

اما در ارتباط با این‌که آیا کشف حجاب در برابر این افراد، دارای حد و حدودی است یا خیر؟ گفته شده است که زن می‌تواند آنان را مانند محارم خود به شمار آورد؛ یعنی به همان اندازه که به طور متعارف در برابر محارم خود -غیر از شوهر- بدن خود را می‌پوشاند، در برابر «غیر اولی الاربه» نیز به همان اندازه پوشیده باشد.[8]

[1]. نور، 31.

[2]. راغب اصفهانی، حسین بن محمد، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق، داودی، صفوان عدنان، ص 72، دمشق، بیروت، دارالقلم‏، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.

[3]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏15، ص 112، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.

[4]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، شیخ آقابزرگ تهرانی، محقق، قصیرعاملی، احمد، ج ‏7، ص 430 بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.

[5]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، ج 7، ص 218، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[6]. ر. ک: التبیان فی تفسیر القرآن، ج ‏7، ص 430؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج ‏7، ص 218؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، ج ‏13، ص 234، قاهره، دار الکتب المصریة، چاپ دوم، 1384ق.

[7]. الجامع لأحکام القرآن، ج ‏13، ص 234.

[8]. ر.ک: هاشمى شاهرودى، محمود، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت(ع)، ج ‏1، ص 725، قم، موسسه دائرة المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع)، مرکز پژوهشهاى فارسى الغدیر، چاپ اول، 1426ق.