1. نخست باید گفت، هر کاری را که خداوند به انجام آن دستور داد، حتی کارهای مستحبی، در آن حکمت و مصلحتی نهفته است که با ترک آن کار، مصلحت و حکمت یادشده بر زمین خواهد ماند. آن مصلحت و حکمت می تواند اثر وضعی آن کار مستحب و نیک در دنیا، و پاداش آن در آخرت باشد.

به عنوان مثال، وقتی که گفته می شود صدقه رفع بلا می کند، یعنی یک پیامد و حادثه ناگواری را در دنیا از انسان دور می کند، علاوه بر آن اثر اخروی هم دارد که همان رضوان الهی و بهره‌مندی بیشتر از نعمت‌های بهشتی است.

بر این اساس، شخصی که با وجود توانایی، از دادن صدقه و کمک به دیگران مضایقه می‌کند، نباید انتظار داشته باشد که بلاها و مصیبت‌ها از صفحه سرنوشت او پاک شده و حتی اگر اهل بهشت باشد، در درجات بالاتری از آن قرار گیرد!

2. البته گفتنی است که صدقات و کمک به دیگران، مانند هر کار نیک دیگر دارای درجات و مراتب بوده و با توجه به شرایط و موارد مختلف، حکمش متفاوت خواهد بود. به عنوان نمونه، کمک به یک فقیر گرسنه، کاری مستحب است؛ اما اگر همان فقیر به اندازه‌ای گرسنه و بیمار باشد که در معرض مرگ قرار گرفته است، کمک به او دیگر مستحب نبوده؛ بلکه واجب است و کسی که این واجب را ترک کند، اگر در دنیا هم گرفتار مشکلات نشود، به یقین گرفتار عذاب اخروی خواهد شد؛ چرا که خدای متعال در اموال مؤمنان سهمی برای فقرا قرار داده است:

«وَ الَّذینَ فی‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ مَعْلُومٌ، لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ».^[1]

 قرآن کریم یکی از ویژگی های مؤمنان را انفاق می داند و در مال آنها برای فقرا سهم قرار داده است، بدیهی است کسی که انفاق نمی کند به درجات بالای ایمان نخواهد رسید.

علاوه بر آن، یکی از برکات دنیایی صدقات مستحبی، گشایش رزق و روزی است، و چه بسا با ترک عامدانه آن، انسان در همین دنیا گرفتار تنگدستی و فقر شده و یا از روزی او کاسته ‌شود.

3. اگرچه ترک مستحبات مؤکدی مانند انفاق، به تنهایی گناه نیست و مجازات ندارد؛ اما در ادامه چه بسا ترک بی‌دلیل آنها به سلب توفیقات انسان منجر شود، تا جایی که ممکن است توفیق انجام برخی واجبات و خودداری از برخی کارهای حرام نیز از او گرفته شود که به طور طبیعی در آن هنگام، گناه کار خواهد بود و باید در انتظار مجازات باشد.

با توجه به آنچه گفته شد، می توان به ارزیابی انجام و ترک مستحبات دیگر نیز پرداخت.

[1]. معارج، 24- 25.