جستجوی پیشرفته
بازدید
13390
آخرین بروزرسانی: 1395/02/06
خلاصه پرسش
منظور از جوهر، صفت و حالت در فلسفه اسپینوزا چیست؟
پرسش
با عرض سلام؛ منظور از جوهر، صفت و حالت در فلسفه اسپینوزا چیست؟
پاسخ اجمالی
اسپینوزا در باب مسائل فلسفی نظریات و اصطلاحات جدیدی ابداع کرده است؛ توضیح برخی از این اصطلاحات را در پاسخ تفصیلی اشاره می‌کنیم. البته تحلیل اصطلاحاتی که او مورد استفاده قرار داده کمی دشوار است. به تعبیر برخی از نویسندگان هشت نسل درباره معنای این اصطلاحات به شدت با هم مبارزه کرده‌‌اند.
پاسخ تفصیلی
«باروخ اسپینوزا» فیلسوف عقل‌گرای هلندی و یهودی الاصل است. او را از اتباع «دکارت» می‌خوانند. اسپینوزا در باب مسائل فلسفی نظریات و اصطلاحات جدیدی ابداع کرده است که به تعبیر برخی از نویسندگان: هشت نسل درباره معنای این اصطلاحات به شدت با هم مبارزه کرده‌‌اند. بنابر این اگر ما نتوانستیم این موضوع را در یک بند حلاجّی کنیم نباید دلسرد شویم.[1]
در فلسفه اسپینوزا سه اصطلاح عمده وجود دارد: «ذات یا جوهر»، «محمول یا صفت» و «حالت».
وی در تعریف‌ «جوهر» می‌گوید: مقصود من از جوهر آن شی‌ء است که‌ در خود است و به واسطه خود به تصور درمی‌آید؛ یعنی برای تشکیل تصورش به تصور شی‌ء دیگری نیازمند نیست، و گرنه محدود و عرضی‌ خواهد بود. آن شی‌ء که نمی‌تواند بدون کمک شی‌ء دیگری مفهومی داشته باشد، مستقل نیست، بلکه‌ وابسته به آن شی‌ء دیگر است.[2]
اصطلاح دوم یعنی «صفت» در فلسفه اسپینوزا عبارت از آن شی‌ء است که عقل آن‌را به مثابه مقوم‌ ذات جوهر ادراک می‌کند. در نظر اسپینوزا صفت [بر خلاف حالت] یک تعین و مفهوم حقیقی است؛ زیرا به جوهر تعلق دارد و نسبت به جوهر از درجه دوم اهمیت برخوردار است. اسپینوزا نیز مانند دکارت‌ فقط دو صفت را می‌پذیرد، «فکر» و «بُعد».[3]
سومین اصطلاح در فلسفه اسپینوزا مربوط به چیزی می‌شود که نسبت به جوهر در درجه سوم است؛ یعنی‌ «حالت». وی در تعریف حالت می‌گوید: «مقصود من از حالت احوال جوهر است، یا شیئی که در شی‌ء دیگر است و به کمک آن به‌ تصور درمی‌آید». بدین ترتیب جوهر به نفس خود به‌ تصور درمی‌آید، و صفت به نفسه به تصور درنمی‌آید، اما با عقل از آن حیث که واقعیت را تصور می‌کند نسبتی دارد، و بالاخره حالت آن شی‌ء است که به عنوان واقعیت به تصور درنمی‌آید، بلکه‌ به واسطه شی‌ء دیگر و در آن به تصور درمی‌آید.[4]
پژوهشگران اسپینوزا را وحدت وجودی دانسته‌اند؛ زیرا وی تنها به یک جوهر نامحدود واجب قائل بود. او اعتقاد داشت جوهر واحد است. اسپینوزا جوهر واحد را خدا و طبیعت نیز خوانده است. مراد او از طبیعت در این‌جا صرفاً طبیعت مادی نیست، بلکه همه چیز را شامل می‌شود. در فلسفه اسپینوزا همه کثرات به جوهری یگانه باز می‌گردند و اوصاف یا حالات اویند. اسپینوزا با یگانه گرفتن جوهر، ثنویت دکارتی بین جوهر فکر و امتداد را حل می‌کند. او بر آن است که این دو جنبه‌هایی از یک شیء واحدند. بدین سان نفس تصور بدن است و خودآگاهی که منشاء جسمانی دارد تصور نفس می‌باشد.[5]
به بیان دیگر، اسپینوزا در پاسخ به این سؤال که «چه‌ چیزی وجود دارد؟»، می‌‌گوید: جوهر، صفات و حالات. اسپینوزا برخلاف دکارت، اندیشه خود را با «من» آغاز نمی‌‌کند و اصلا «من» را جوهر نمی‌شمارد. آغاز و بنیاد فلسفه او، آغاز و بنیاد همه چیز، یعنی خدا است و فقط خدا است که می‌تواند جوهر نامیده شود؛ زیرا «جوهر شیئی است که در خودش است و به نفس خودش به تصور می‌آید».
دکارت نیز در کتاب «اصول فلسفه» گفته بود که جوهر در معنای حقیقی، تنها باید برای خدا به کار رود، و به کار بردن جوهر برای‌ خدا و هم برای نفس و جسم به یک معنا نیست: «می‌توان گفت جوهر آن است که برای هستی داشتن نیازی به هیچ ‌چیز نداشته باشد. در این معنا، فقط یک جوهر به اندیشه می‌آید که برای هستی داشتن‌ مطلقاً به هیچ ‌چیز نیازمند نیست و آن خدا است. از این‌رو به کار بردن‌ واژه جوهر برای خدا و نفس و جسم(اگر به زبان اسکولاستیکی سخن‌ بگوییم) به اشتراک معنوی نیست». تعریفی که اسپینوزا از جوهر می‌دهد دارای دو جزء است:
1. «قائم به ذات بودن»؛ یعنی وجودش‌ به وجود دیگری وابسته نیست.
2. «متصور به ذات بودن»؛ یعنی‌ تصورش هم به تصور دیگری وابسته نیست.
از نظر اسپینوزا، اگر جوهر موجودی است قائم به ذات، منطقا یکی بیشتر نیست. موجود قائم به‌ ذات یعنی موجود کامل و یکی از شرایط کمال و در واقع مهم‌ترین‌ شرط آن «عدم تناهی» است. جوهر نامتناهی باید صفات نامتناهی‌ داشته باشد. «هر قدر شئ از واقعیت و وجود بیشتری برخوردار باشد، صفات بیشتری خواهد داشت». این جوهر نامتناهی دارای صفات‌ نامتناهی را اسپینوزا «خدا» می‌نامد: «مقصود من از خدا موجود مطلقاً نامتناهی است؛ یعنی جوهری دارای صفات نامتناهی که هریک از صفات مبین ذاتی سرمدی و نامتناهی است». اسپینوزا «جوهر الهی نامتناهی را غیر قابل تقسیم واحد و سرمدی دانسته و می‌گوید وجود و ماهیت در او یکی است».[6]
 

[1]. قهوه چیان، میثم، ر ک:.. http://www.aftabir.com
[3]. همان.
[4]. همان.
[5]. قهوه چیان، میثم، ر ک:.. http://www.aftabir.com
[6]. فضلی، قاسم، خدا یا طبیعت؟ توحید فلسفی در اندیشه اسپینوزا، ر. ک: http://www.noormags.com
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    774249 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    747653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    668729 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    653325 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و تصمیم جدی ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    645419 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    592080 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    578767 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    562503 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    562418 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • می خواهم دعا کنم همسرم در زندگی مطیع من باشد آیا در این زمینه دعایی از اهل بیت (ع) به ما رسیده است؟
    556982 Practical 1389/02/22
    دعاها، لازم نیست حتماً به زبان عربى خوانده شوند؛ هرچند به عربی بهتر است، حتى دعا در نماز به زبان فارسى جایز است.نکته مهم تر این که انسان باید شرایط دیگر تأثیر گذاری دعا ...