1. مقام‏ ثبوت‏ و مقام اثبات
 مقام‏ ثبوت‏ یعنى مقام واقع. در مقام واقع و نفس الامر، هر چیزى در یک حد و درجه‌‏اى است. به قول فلاسفه جدید، مقام ثبوت و مقام اثبات «شیء فى نفسه و شیء براى ما» است؛ یعنی مقام‏ ثبوت‏، مقام شیء فى نفسه است، و مقام اثبات، مقام شیء براى ما است.
توضیح مطلب در قالب یک مثال چنین است: فرض کنید یک عده پزشک قلب در یک شهر وجود دارند. در مقام واقع و نفس الامر ممکن است همه اینها در یک درجه باشند، و ممکن است آقاى «الف» درجه‌‏اش در حد اعلا باشد؛ یعنى بهترین و متخصص‌ترین و عالم‌ترین طبیب قلب باشد، آقاى «ب» درجه دوم، آقاى «ج» درجه سوم و آقاى «د» درجه چهارم باشد. اما مردم چگونه مى‌‏شناسند؟ آنها در نزد مردم چه ارزش و اعتبارى دارند؟ آیا ارزش و اعتبارى که اجتماع براى آنها قائل است، با ارزش و اعتبارى که در واقع و نفس الامر دارند یکى است؟
 آقاى «الف» که پزشک درجه اول قلب است، جامعه هم او را به عنوان پزشک درجه اول مى‌‏شناسد؟ آقاى «ب» که پزشک درجه دوم این شهر است، جامعه هم او را پزشک درجه دوم مى‌‏شناسد؟ گاهى همین‌‏طور است. ولى ممکن است عکس این هم باشد؛ یعنى اجتماع در اثر عواملى، تبلیغاتى، اشتباهاتى، جریاناتى، در مقام اثبات و در مقام شیء براى ما، درست برخلاف واقع قضاوت کند؛ پزشک درجه چهارم را اوّل بداند، سوم را درجه دوم، و دوم را درجه سوم بداند و آن‌را که در واقع درجه اول است، درجه چهارم به شمار آورد. پس در این‌جا مقام اثبات با مقام ثبوت فرق مى‌‏کند؛ یعنی شیء براى ما با شیء فى نفسه فرق مى‌‏کند.[1]
2. تفاوت مقام ثبوت و مقام اثبات‏
ما همیشه بین ذهن و خارج در تصورات تطابق قائل هستیم که مسئله وجود ذهنى است، ولى در مقام تصدیقات عمل ذهن را متطابق با عمل خارج نمى‏دانیم، هیچ وقت یک حکیم اسلامى نمى‏‌گوید که عین‏ عملیات صغرا و کبرا و نتیجه که در ذهن تشکیل مى‏‌شود، در خارج وجود دارد، بلکه مى‌‏گویند مقام‏ ثبوت‏ یک مقام است و مقام اثبات مقام دیگر، و این دو مقام احیانا متطابق است (آنجا که از علت به معلول پى مى‌‏بریم) و احیاناً جریان مقام اثبات و مقام‏ ثبوت‏ معکوس است (وقتى که در مقام اثبات آن شیئى علت است که در مقام‏ ثبوت‏ معلول است).[2]

---