جستجوی پیشرفته
بازدید
11430
آخرین بروزرسانی: 1398/05/28
خلاصه پرسش
در اندیشه سیاسى اسلام، جامعه مدنى به چه معنا است؟
پرسش
در اندیشه سیاسى اسلام، جامعه مدنى به چه معنا است؟
پاسخ اجمالی

جامعه مدنى از اصطلاحاتى است که در دوران روشن‌گرى در غرب رایج شد و فیلسوفان سیاسى غرب تفسیرهاى گوناگونى از آن ارائه کردند. از لابلاى تفسیرهاى گوناگونى که براى جامعه مدنى عرضه شده است، می‌توان مشخصاتى کلى براى چنین جامعه‌اى به دست آورد که نه تنها با مفاهیم اسلامى ناسازگارى ندارد، بلکه اندیشه سیاسى اسلام بر اساس آن شکل گرفته است.

این مشخصات کلى عبارت‌اند از:

  1. قانون‌مدارى،
  2. صیانت از حقوق فردى،
  3. مساوات افراد در برابر قانون،
  4. آزادى مدنى،

از این‌رو می‌توان مدینة النبى‏(ص) را نمونه‌اى از عینیت جامعه مدنى در اسلام دانست و اسلام را پیش‌گام تأسیس چنین جامعه‌اى شمرد.

پاسخ تفصیلی

جامعه مدنى از اصطلاحاتى است که در دوران روشن‌گرى در غرب رایج شد و فیلسوفان سیاسى غرب تفسیرهاى گوناگونى از آن ارائه کردند.

بدبین‌هایى مانند هابز با تصویرى سیاه از انسان و جامعه، زور، تزویر، خودخواهى، ترس، بی‌اعتمادى، طمع و بدى را فضایل جامعه مدنى دانستند.[1] جامعه مدنى هابز جامعه‌اى است که در آن اژدهایى خون‌خوار، جنگلى از وحوش در حال جنگ را کنترل می‌کند.[2]

در نگاه معتدل ژان ژاک روسو، جامعه مدنى از قراردادى اجتماعى نشأت می‌گیرد که در آن هر کسى آزادى طبیعى خود را در ازاى آزادى مدنى، از دست می‌دهد. آزادى طبیعى همان آزادى مفروضى است که انسان در صورت نبود جامعه و تنهایى مطلق، در تصرف و بهره‌بردارى از طبیعت و رسیدن به خواسته‌هایش می‌داشت. آزادى مدنى آزادى مالکیت در حیطه آنچه بر آن تسلّط دارد و در محدوده جامعه است. آزادى طبیعى هیچ محدودیتى ندارد، ولى آزادى مدنى محدود به حدود اراده عمومى است.

اگر این‌گونه تفسیرهاى خاص را ملاک تعریف جامعه مدنى بدانیم، نمی‌توان آن‌را با اسلام و مفاهیم سیاسى آن هماهنگ شمرد، ولى از لابلاى تفسیرهاى گوناگونى که براى جامعه مدنى عرضه شده است، می‌توان مشخصاتى کلى براى چنین جامعه‌اى به دست آورد که نه تنها با مفاهیم اسلامى ناسازگارى ندارد، بلکه اندیشه سیاسى اسلام بر اساس آن شکل گرفته است.

این مشخصات کلى عبارت‌اند از:

  1. قانون‌مدارى: جامعه مدنى جامعه‌اى قانون‌مند است که محور روابط اجتماعى در آن‌را قانون تشکیل می‌دهد. این خصوصیت در اندیشه سیاسى اسلام که در پى تثبیت نظامى قانون‌مند می‌باشد، به وضوح دیده می‌شود.
  2. صیانت از حقوق فردى: حقوق افراد در جامعه مدنى باید مورد حفاظت قرار گیرد. اندیشه سیاسى اسلام نیز با پذیرش حقوق فردى، دولت را موظف به صیانت از آن می‌داند.
  3. مساوات افراد در برابر قانون: در جامعه مدنى همه مردم در برابر قانون از مساوات برخوردارند و اسلام نیز بر این مساوات تأکید دارد.
  4. آزادى مدنى: آزادى مدنى همان آزادى در چارچوب قانون است و این امر مورد پذیرش اسلام نیز می‌باشد.

با این وصف، هر چند هیچ‌یک از تفاسیر خاص جامعه مدنى با مفاهیم اسلامى سازگارى ندارد، اما خصوصیات کلى این جامعه با این اندیشه تطابق کامل دارد.

از این‌رو می‌توان مدینة النبىّ(‏ص) را نمونه‌اى از عینیت جامعه مدنى در اسلام دانست و اسلام را پیش‌گام تأسیس چنین جامعه‌اى شمرد. مدنیّتى که اسلام پایه‌ریزى کرد، هر چند در تحقّق عینى از مسیر اصلى خود دور افتاد، ولى در مبانى نظرى از استحکام و اتقان بى‌نظیرى برخوردار بوده و هست.[3]


[1]. باروت، محمد جمال، المجتمع المدنى، ص 15.

[2]. همان، ص 14 - 18.

[3]. برای مطالعه بیشتر، ر. ک: هادوى تهرانى، مهدى، ولایت و دیانت، قم، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، چاپ دوم، 1380ش.

 

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    799288 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    762653 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می‌کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می‌کند؟
    685750 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه‌های دینی ما مسئله‌ای شناخته شده است، چنان‌که در آیات و روایات آمده است:«بریده باد هر دو دست ابولهب»؛ «از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می‌رود». و... .منتها همان‌گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، و هر دعایی از هر فردی قرین اجابت نیست، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    661275 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    650043 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    603378 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    580640 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • طبق فتوای رهبر، نماز مغرب و عشا چه زمانی قضا می شود؟
    574987 Laws and Jurisprudence 1385/10/20
    پاسخ دفتر مقام معظم رهبری: آخر وقت نماز مغرب و عشا نصف شب شرعى است (15/11 ساعت بعد از  ظهر شرعی) و احتیاط آن است که اگر تا آن موقع نماز را نخوانده است، تا طلوع فجر به قصد ما فى‌الذمّه[1] به­جا ­آورد و پس از آن نماز قضا مى‌شود
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    565643 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    564880 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...