جستجوی پیشرفته
بازدید
24395
آخرین بروزرسانی: 1393/07/28
خلاصه پرسش
نظر اسلام درباره آزادی فکر چیست؟
پرسش
نظر اسلام درباره آزادی فکر چیست؟
پاسخ اجمالی

مهم ترین استعداد انسان که لازم است پرورش یاید، استعداد فکر کردن است و بدیهی است که پرورش این استعداد نیازمند به آزادی یعنی نبودن سدّ و مانع در جلوی آن است.

 

از نظر اسلام، یک مسلمان، حق دارد و لازم هم هست فکر کند. قرآن کریم در آیات متعددی انسان را به تعقل و تدبر و اندیشه در جهان هستی فرا می خواند و از او می خواهد که با نیروی عقل، منافع و مضار خویش را بشناسد و با آزادی از هرگونه اسارت، پلیدی و گمراهی، در جهت کمال قدم بردارد.

 

البته در جاهایی هم، برای فکر محدودیت قائل شده تا آسیبی به خود انسان نرسد و مانعی برای رشد کمالات نباشد.

پاسخ تفصیلی

آزادی فکر

 

پیش از هر چیز لازم است اشاره شود که بین آزادی فکر و آزادی عقیده فرق است.

 

تفکر استعداد و نیروی است در انسان که باید در انسان پرورش یابد و بدیهی است که بدون آزادی امکان رشد آن وجود ندارد. به عبارت دیگر؛ انسان استعدادهایی برتر و بالاتر از استعدادهای حیوانی دارد. این استعدادها یا از مقوله عواطف و گرایش ها و تمایلات عالی انسانی است و یا از مقوله ادراک ها و دریافت ها و اندیشه ها و همین استعدادهای برتر منشأ آزادی های متعالی او می شوند. به عبارت دیگر؛ آزادی فکر تحت آزادی مقدس انسانی قرار می گیرد و ناشی از همان استعداد ذاتی بشر است که می تواند در مسائل بیندیشد. به هرحال این استعداد بشری باید آزاد باشد؛ زیرا مهم ترین قسمتی از انسان که لازم است پرورش پیدا بکند تفکر است و قهراً این پرورش نیازمند به آزادی یعنی نبودن سدّ و مانع در جلوی تفکر است. [1]

 

اما عقیده که در اصل لغت اعتقاد است از ماده عقد و انعقاد و... به معنای بستن و منعقد شدن است. [2] دل بستن و اعتقاد انسان به چیزی، دو گونه است: گاهی ناشی از تفکر صحیح و آزاد است و در مواردی ریشه در عادت ها، تقلیدها و تعصب های نادرست دارد؛ عقیده به این معنا نه تنها راه گشا نیست بلکه به عکس، نوعی انعقاد و بسته شدن اندیشه بحساب می آید و زیان بارترین اثرات را برای فرد و جامعه به دنبال دارد. [3] پس، بین فکر و عقیده یک نوع فرق طولی است نه عرضی؛ زیرا عقیده گاهی از فکر سرچشمه می گیرد آنجا که عقیده با دلیل و منطق صحیح به وجود آمده باشد و گاهی به سبب تعصب و عادت باطل است. بدیهی است که اسلام عقیده ای را که ریشه در احساسات، تقلید کور، عادات و تعصبات جاهلی دارد، نمی پذیرد.

 

آزادی فکر در اسلام

 

اسلام اگرچه در مواردی انسان را از اندیشیدن نهی کرده است مثل اندیشیدن در ذات باریتعالی [4] ، اما به طور کلی با آزادی فکر موافق است.

 

توضیح این که از نظر اسلام، یک مسلمان، هم حق دارد و هم بر او لازم است که اعتقادات و اصول دین (توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) خود را با فکر و استدلال بپذیرد؛ وقتی اشکالی به ذهنش رسید، حق دارد این اشکال را به اهل اطلاع برساند تا اشکالش حل شود و... برخلاف آنچه در مسیحت گفته شده که این منطقه قلمرو ممنوعه است و از آن به قلمرو ایمان یاد می شود که در آن جایگاه نباید عقل دخالت کند.

 

قرآن در آیات متعددی انسان را به تعقل و تدبر و اندیشه در جهان هستی فرا می خواند و از او می خواهد که با نیروی عقل، منافع و مضار خویش را بشناسد و در جهت کمال و آزادی از هرگونه اسارت، پلیدی و گمراهی قدم بردارد.

 

«زود است که ما آیات خود را در آفاق جهان و نفوس بندگان هویدا گردانیم، تا آشکار شود که آن حق است؛ آیا کافی نیست که پروردگارت بر همه چیز گواه است؟» [5]

 

«و در زمین، نشانه هایی برای اهل یقین و نیز در وجود شما است؛ آیا به چشم بصیرت نمی نگرید؟» [6] .

 

در روایات متعددی هم بر فکر کردن تأکید فراوانی شده است؛ مانند این روایت که حضرت صادق (ع) از حضرت امام علی (ع) نقل فرمودند:«آگاه نما دل خود را به اندیشه نمودن». [7] که حضرت بیداری و آگاهی قلب را در فکر دانسته اند؛ زیرا وقتی یک انسان در مورد چیزی فکر کرد آن را   بصورت عقیده در   آورده آمده و طبق آن عمل می کند.

 

و یا حضرت امام صادق (ع) فرمود: «پیوسته اندیشیدن درباره خداوند و توانایی او برترین پرستش است». [8]

 

انبیاء الهی نیز در زمان خودشان تنها کسانی بودند که یک فکر آزاد داشتند و تمام مردم را در زنجیر عقائد سخیف و تقلیدی که کوچک ترین مایه ای از فکر ندارد، گرفتار می دیدند و تلاش می کردند که آنها را از اسارات برهانند.

 

البته باید توجه شود فکری مقدس است که نقش مهم و اثر عملی در پرورش و تکامل انسانی داشته باشد و به همین خاطر اسلام از برخی افکار نهی کرده و آن را از اسباب شیطان برای گمراهی انسان دانسته است به عنوان از تفکر در اموری که هیچ وقت انسان نمی تواند در این دنیای مادی به آن برسد [9] ، یا تفکر در ذات الهی از این قبیل است.

 

 

[1] . مطهری، مرتضی، پیرامون انقلاب اسلامی، با اندکی تصرف، ص7 و 8، انتشارات صدرا، چاپ شانزدهم، 1378 شمسی.

[2] . لسان العرب، ج3، ماده عقد.

[3] . پیرامون انقلاب اسلامی، ص8.

[4] . این نهی از رو است که انسان محدود است و تفکر محدود در ذات نامحدود چیزی غیر از تحیر و سرگردانی را به بار نمی آود.

[5] «سنریهم آیاتنا فی الآفاق و فی انفسهم حتی یتبین لهم انه الحق أو لم یکف بربک انه علی کل شیء شهید»، فصلت، 53.

[6] «و فی الارض آیات للموقنین * و فی انفسکم أفلا تبصرون»، ذاریات، 20-21؛ اقتباس از نمایه 1671 (1619).

[7] . اصول کافی، ج2، ص54، کتاب ایمان و تفکر، باب تفکر.

[8] . اصول کافی، ج2، ص55.

[9] . مجلسی،محمدباقر،بحارالانوار، ج58، ص 209 و 210، مؤسسه وفاء بیروت، لبنان.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • آیا خالکوبی حرام است؟
    58036 گوناگون 1389/07/20
    دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):فی نفسه جایز استدفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):هرگاه ضرر خاصّى براى بدن نداشته باشد عکسهاى موجب فساد اخلاق در آن نباشد جایز است و در هرحال براى وضو و غسل مشکلى ایجاد نمى کند.دفتر حضرت آیت ...
  • آیا «امیه» که از اجداد خاندان «بنی‌امیه» است‌، یهودی بود؟
    11365 تاریخ 1394/01/30
    امیه یکی از چند پسر عبدشمس بن عبدمناف بود؛[1] بنابراین، نسب بنی‌امیه و بنی هاشم در عبدمناف به یکدیگر می‌پیوندند. به پدر بزرگ امویان، امیه اکبر گفته می‌شد؛[2] زیرا برادر کوچک‌تری به نام امیه اصغر داشت.[3] ...
  • آیا بودن کلمه دقیقه در روایات دلالت بر تحریف آن ندارد؟
    7670 سرنوشت حدیث 1390/03/29
    کلمه دقیقه کلمه ای نو در کلام عرب نیست، و در لغت آنان به معنای جزء کوچک است. کلمه دقیقه به همان معنای لغوی خودش استعمال شده است که به معنای جزء کوچک است، پس معنای حدیث این است که : "..... در آخرین جزء زمانی که از ...
  • چه ویژگی‌ها و رفتارهایی بدان خواهد انجامید که مرگ انسان، مانند مرگ در زمان جاهلیت باشد؟
    2231 حدیث 1400/06/10
    در نگاهی کلی می‌توان گفت هر فردی که با یکی از ویژگی‌های منفی انسان‌های دوره جاهلیت بمیرد، مرگ او به نوعی مانند مرگ در زمان جاهلیت خواهد بود. البته مواردی نیز اعلام شده است که تنها از باب بیان برخی مصداق‌ها است. بر این اساس ...
  • اگر در شکم ماهی صید شده، صیدی باشد حلال است یا حرام؟
    19836 خوردنی ها و آشامیدنی ها 1388/02/27
    سؤال مذکور به شکل‌های دیگری نیز از دفتر برخی مراجع عظام تقلید صورت گرفته است که در پاسخ این‌گونه مرقوم داشتند:حضرت آیت الله خامنه‌ای:ماهی صید شده حلال است.حضرت آیت الله سیستانی:به احتیاط واجب حرام است.مرحوم آیت الله فاضل ...
  • آیا پیامبران(ع) هم در اعتقادات خود دچار شک و تردید می‌شدند؟
    2673 بیشتر بدانید 1400/01/27
    یکی از شرایط رسیدن به مقام نبوت و رسالت از جانب خداوند، برخورداری از روح قوی، مستحکم و ثابت است. در حقیقت، نبوت ارتقای وجودی و روحی انسان است؛ زیرا نبوت در واقع اتصال یا اتحاد با عوالم ملکوت، جبروت و لاهوت ...
  • شرایط تمدید مدت صیغه موقت چگونه است؟
    94752 پایان و تمدید ازدواج موقت 1387/08/29
    طبق نظر مراجع عظام اگر زن و مردی که ازدواج موقت کرده اند، پس از اتمام دوره عقد و یا در حین آن بخواهند مجدداً ازدواج کنند می بایست دوباره عقد را جاری کنند ولی لازم است مدت عقد اول تمام شود و یا مدت باقی مانده را به ...
  • دلیل وجوب خمس و مصرف آن از نظر شیعه چیست؟ و چرا اهل‌سنت بدان پای‌بند نیستند؟
    103245 خمس 1386/03/02
    محدود است، به طوری که در قرآن تنها به اصل وجوب واجباتی؛ مانند طهارت، نماز، روزه، حج و ... تصریح شده و بیان تفصیلی احکام و شرایط آن به پیامبر(ص) و جانشینان آن‌حضرت واگذار شده است. حکم واجبات مهمی؛ مانند روزه و یا حج در تعداد بسیار اندکی ...
  • آیا مصرف تریاک حرام هست یا خیر؟ چرا؟
    11740 مواد مخدر 1390/01/29
    پاسخ حضرت آیت الله هادوی تهرانی (دامت برکاته) به این شرح است:مصرف کلیه دخانیات و مواد مخدر حرام می باشد. علت این حرمت آن است که این مصرف، برای بدن مضر است. ...
  • نظر اسلام در مورد نگاه به آلت تناسلی زن و مرد چیست؟
    267132 برخی احکام 1389/01/24
    از نظر حکم فقهی نگاه به عورت غیر همسرحرام است مگر در جایی که برای معالجه چنین نگاهی ضرورت داشته باشد. در روایات مجازات متعددی از جمله: قرار گرفتن در گروه منافقین و مورد لعنت هفتاد هزار ملک واقع شدن، بیان شده است. ...

پربازدیدترین ها