حدیث «تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِیرِ حَتَّى یَکُونَ الْحَتْفُ‏ فِی التَّدْبِیر»،[1] از انسان نفی اختیار نمی‌کند، بلکه معنایش این است که گاه انسان با تمام تدابیر و حیله‌ها راه به جایی نمی‌برد.
چنین مضمونی از امام علی(ع) در جایی دیگر هم نقل شده است: «وَ مِنْ کَلَامِهِ (ع) وَ قَدْ سَأَلَ شَاهْ‏زَنَانَ بِنْتَ کِسْرَى حِینَ أُسِرَتْ مَا حَفِظْتِ عَنْ أَبِیکِ بَعْدَ وَقْعَةِ الْفِیلِ قَالَتْ حَفِظْنَا عَنْهُ أَنَّهُ کَانَ یَقُولُ إِذَا غَلَبَ اللَّهُ عَلَى أَمْرٍ ذَلَّتِ الْمَطَامِعُ دُونَهُ وَ إِذَا انْقَضَتِ الْمُدَّةُ کَانَ الْحَتْفُ‏ فِی الْحِیلَةِ فَقَالَ (ع) مَا أَحْسَنَ مَا قَالَ أَبُوکِ تَذِلُّ الْأُمُورُ لِلْمَقَادِیرِ حَتَّى یَکُونَ الْحَتْفُ فِی التَّدْبِیر»؛[2] هنگامى شاه زنان دختر پادشاه ایران اسیر شد (و او را به مدینه بردند) امام علی(ع) از او پرسید: پس از داستان فیل چه چیز از پدر خود بیاد دارى؟ گفت: از او بیاد دارم که می‌گفت هر گاه اراده خداوند بر کارى قرار گیرد طمع‌ها در برابر آن خوار گردد، و هر گاه زمان کسى بسر آید مرگ او در تدبیر و حیله است(یعنى همان حیله و تدبیرى که براى رفع مرگ اندیشیده موجب مرگ او می‌شود). حضرت فرمود: چه نیکو است آنچه پدرت گفته است، خوار و زبون می‌شوند کارها در برابر تقدیرات تا به جایى که مرگ در تدبیر باشد.
برای آگاهی بیشتر:
حقیقت عبودیت و بندگی در احادیث، ۴۴۳۶۰
انسان و تقدیرات الهی، ۸۸۶

---