لطفا صبرکنید
بازدید
10779
10779
آخرین بروزرسانی:
1392/11/19
کد سایت
fa40641
کد بایگانی
49714
نمایه
کتاب‌شناسی «وقعة صفین»
طبقه بندی موضوعی
درایه الحدیث|شخصیت های شیعی|تألیفات شیعی
اصطلاحات
جنگ صفین
گروه بندی اصطلاحات
وقایع و رخدادها
- اشتراک گذاری
خلاصه پرسش
کتاب «وقعة صفین» را معرّفی کنید و آیا این کتاب به فارسی ترجمه شده است؟
پرسش
کتاب «وقعة صفین» را معرّفی کنید و آیا این کتاب به فارسی ترجمه شده است؟
پاسخ اجمالی
کتاب «وقعة صفین» که به معنای جنگ و پیکار صفین است، اثر ماندگار نصر بن مزاحم منقری عطار است.[1] نصر مزاحم عراقی و ساکن کوفه بوده است.[2]
محمد بن علی (ابو سمینه) که از اساتید احمد بن محمد خالد برقی است؛ از نصر بن مزاحم روایت نقل می‌کند.[3]
با توجه به وفات برقی در سال 274 یا 280هـ.ق[4] میتوان چنین حدس زد که نصر بن مزاحم در اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم هجری می‌زیسته است و این با روایات کتابش که معمولاً با سه واسطه؛ جنگ صفین را گزارش می‌کند سازگاری دارد؛ لذا در برخی از منابع اهل سنت؛ به طور مشخص وفات وی را در سال 212هـ.ق ثبت کرده‌اند.[5] نجاشی؛ او را شیعه و تألیفات او را خوب و نیکو معرّفی می‌کند و در ضمن شمارش کتابهای او به کتاب «الجمل» و کتاب «وقعة صفین» اشاره دارد. البته نجاشی نام کتاب نصر بن مزاحم را «کتاب الصفین» می‌داند.[6]
کتاب وقعة صفین؛ از منابع کهن و مهم تاریخ اسلام در موضوع زندگى امیرمؤمنان على(ع) و از معدود نوشته‌های برجاى مانده در موضوع نبرد صفین است.
وقعة صفین در یک جلد، و مشتمل بر هشت جزء است. جزء اول؛ از ورود امام على(ع) به کوفه تا ارسال نمایندگانى نزد معاویه را گزارش می‌کند. جزء دوم، تبادل سفرا و نامه‌ها تا تدارک و تجهیز دو سپاه عراق و شام را در برمیگیرد. جزء سوم، به بسیج عمومى و حرکت دو سپاه به صفین اختصاص یافته و ضمناً وقایع جنبى مرتبط به جنگ را هم ترسیم می‌کند. جزء چهارم تا هفتم، به اصل نبرد صفین تا حیله عمرو عاص می‌پردازد و بالأخره؛ جزء هشتم، درباره حکمیت و آثار و پیامدهاى آن، از جمله ظهور خوارج است.
شیوه تألیف این اثر، مانند دیگر آثار معمول در این دوره، حدیثى است و امتیاز آن، روایت کردن با دو یا سه واسطه از کسانى است که خود در جنگ صفین حضور داشته‌اند و از آنجا که این اثر در مکتب تاریخ‌نگارى عراق تدوین شده، سلسله اسناد بیشتر روایات آن به رجال و راویان شیعى مانند أصبغ بن نباته، حارث بن حصیرة ازدى، صعصعة بن صوحان، جابر بن یزید جُعفى منتهى می‌شود.
نصر بن مزاحم به دلیل گرایش خاص خود به امام على(ع)، خطبه‌هایى از آن‌حضرت را نقل کرده و به بسیارى از امور اجتماعى و فرهنگى به ویژه نظامى پرداخته است. او گاه چنان دقیق به گزارش تاکتیک‌هاى جنگى و روانى، شیوه آرایش سپاه، رجزها، هجوها و سوگواری‌ها و تصویر پردازى از جامه‌ها، اسلحه‌ها، ابزار جنگى، وصف اسب‌ها و... می‌پردازد که میتوان به آسانى، رخدادها، حوادث و صحنه‌هاى این پیکار را بازسازى کرد.
این کتاب نخستین بار در سال 1301ش در ایران و بار دیگر در سه سال بعد در بیروت به چاپ رسید. تا آن‌که عبد السلام محمد هارون محقق مصرى با استخراج متن کامل آن از شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید و مقابله و تطبیق آن با چاپ نخست؛ به تصحیح و چاپ مجدد آن با اسلوبى علمى در یک جلد به سال 1365ق همت گماشت. این اثر تاکنون سه بار به فارسى بازگردان شده است. از جمله ترجمه‌های موجود میتوان به ترجمه این کتاب توسط آقای پرویز اتابکی به عنوان «پیکار صفین» اشاره کرد.
محمد بن علی (ابو سمینه) که از اساتید احمد بن محمد خالد برقی است؛ از نصر بن مزاحم روایت نقل می‌کند.[3]
با توجه به وفات برقی در سال 274 یا 280هـ.ق[4] میتوان چنین حدس زد که نصر بن مزاحم در اواخر قرن دوم و اوائل قرن سوم هجری می‌زیسته است و این با روایات کتابش که معمولاً با سه واسطه؛ جنگ صفین را گزارش می‌کند سازگاری دارد؛ لذا در برخی از منابع اهل سنت؛ به طور مشخص وفات وی را در سال 212هـ.ق ثبت کرده‌اند.[5] نجاشی؛ او را شیعه و تألیفات او را خوب و نیکو معرّفی می‌کند و در ضمن شمارش کتابهای او به کتاب «الجمل» و کتاب «وقعة صفین» اشاره دارد. البته نجاشی نام کتاب نصر بن مزاحم را «کتاب الصفین» می‌داند.[6]
کتاب وقعة صفین؛ از منابع کهن و مهم تاریخ اسلام در موضوع زندگى امیرمؤمنان على(ع) و از معدود نوشته‌های برجاى مانده در موضوع نبرد صفین است.
وقعة صفین در یک جلد، و مشتمل بر هشت جزء است. جزء اول؛ از ورود امام على(ع) به کوفه تا ارسال نمایندگانى نزد معاویه را گزارش می‌کند. جزء دوم، تبادل سفرا و نامه‌ها تا تدارک و تجهیز دو سپاه عراق و شام را در برمیگیرد. جزء سوم، به بسیج عمومى و حرکت دو سپاه به صفین اختصاص یافته و ضمناً وقایع جنبى مرتبط به جنگ را هم ترسیم می‌کند. جزء چهارم تا هفتم، به اصل نبرد صفین تا حیله عمرو عاص می‌پردازد و بالأخره؛ جزء هشتم، درباره حکمیت و آثار و پیامدهاى آن، از جمله ظهور خوارج است.
شیوه تألیف این اثر، مانند دیگر آثار معمول در این دوره، حدیثى است و امتیاز آن، روایت کردن با دو یا سه واسطه از کسانى است که خود در جنگ صفین حضور داشته‌اند و از آنجا که این اثر در مکتب تاریخ‌نگارى عراق تدوین شده، سلسله اسناد بیشتر روایات آن به رجال و راویان شیعى مانند أصبغ بن نباته، حارث بن حصیرة ازدى، صعصعة بن صوحان، جابر بن یزید جُعفى منتهى می‌شود.
نصر بن مزاحم به دلیل گرایش خاص خود به امام على(ع)، خطبه‌هایى از آن‌حضرت را نقل کرده و به بسیارى از امور اجتماعى و فرهنگى به ویژه نظامى پرداخته است. او گاه چنان دقیق به گزارش تاکتیک‌هاى جنگى و روانى، شیوه آرایش سپاه، رجزها، هجوها و سوگواری‌ها و تصویر پردازى از جامه‌ها، اسلحه‌ها، ابزار جنگى، وصف اسب‌ها و... می‌پردازد که میتوان به آسانى، رخدادها، حوادث و صحنه‌هاى این پیکار را بازسازى کرد.
این کتاب نخستین بار در سال 1301ش در ایران و بار دیگر در سه سال بعد در بیروت به چاپ رسید. تا آن‌که عبد السلام محمد هارون محقق مصرى با استخراج متن کامل آن از شرح نهج البلاغه ابن ابی‌الحدید و مقابله و تطبیق آن با چاپ نخست؛ به تصحیح و چاپ مجدد آن با اسلوبى علمى در یک جلد به سال 1365ق همت گماشت. این اثر تاکنون سه بار به فارسى بازگردان شده است. از جمله ترجمه‌های موجود میتوان به ترجمه این کتاب توسط آقای پرویز اتابکی به عنوان «پیکار صفین» اشاره کرد.
[1]. نجاشی، احمد بن علی، فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 427 – 428، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ ششم، 1365ش.
[2]. همان.
[3]. ر.ک: کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 345، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[4]. فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 77.
[5]. ذهبی، شمس الدین محمد بن احمد، تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، محقق: معروف، بشار عوّاد، ج 5، ص 470، دار الغرب الإسلامی، چاپ اول، 2003م؛ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج 6، ص 157، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، بیروت، چاپ دوم، 1390ق.
[6]. فهرست أسماء مصنفی الشیعة(رجال نجاشی)، ص 428.
نظرات
