مفهوم‌شناسی «دلیل»
دلیل در لغت عبارت است از: چیزى که از چیز دیگرى خبر می‌دهد و آن چیز دیگر را نمایان می‌سازد، خواه لفظ باشد یا غیر لفظ، به قصد نمایاندن و خبر دادن از چیز دیگر باشد یا بدون قصد باشد.[1] پس نمایاندن و خبر دادن از لوازم ذاتى دلیل است.
دلیل در اصطلاح اصولیین عبارت است از: چیزى که وصول و رسیدن به آن، علم به مطلوب را ممکن می‌سازد.[2] به دیگر سخن؛ در اصطلاح اصولی‌ها، دلیل به چیزى گفته می‌شود که قابلیت استنباط حکم شرعى از آن وجود دارد، و وسیله‌اى است که مجتهد را - وجداناً یا تعبداً- به حکم واقعى می‌رساند.[3]
معنای «مؤیِّد»
مؤیِّد(اسم فاعل) از ماده «أید» به معنای محکم کننده، تأیید کننده و استوار دارنده است.[4] چیزی که با عنوان مؤیّد آورده می‌شود، شاهدی برای مطلوب و گفتار است. و در برخی مواقع همان مؤید، می‌تواند دلیلی فرعی و ثانوی برای مطلبی باشد که خود دارای دلیلی اصلی است.
«حجّت» و اقسام آن
حجّت در لغت؛ یعنى، برهان و چیزى که به وسیله آن پیروزى در مقابل خصم حاصل می‌شود.[5] در اصطلاح، حجّت دارای سه معنا است:
1. آنچه احتجاج و اعتذار با آن صحیح است. اطلاق این معنا از حجّت بر قطع و تمام امارات معتبر و اصول عملى و قواعد فقهى صحیح است، و هیچ مانعى از عقل و نقل بر این معنا وجود ندارد.
2. اصطلاح منطقى آن، که در این اصطلاح، حجّت عبارت است از علّت تحقق و ثبوت چیزی؛ مانند تغییر که علّت حدوث است. در این مثال؛ عالم متغیر است، و هر متغیرى حادث است، پس عالم حادث است. به عبارت دیگر، حجّت در این اصطلاح عبارت است از حد وسط در قیاس.
3. اصطلاح اصولى آن؛ که حجّت در اصطلاح اصول عبارت است از چیزى که شرعاً واسطه در اثبات است؛ مانند ادله‏ اجتهادى و قواعد معتبرى که احکام را به وسیله آنها ثابت می‌کنیم. پس هر چیزى که با امضا یا تأسیس شرع، معتبر باشد و حکم یا موضوع حکم را ثابت کند، در اصطلاح اصولیین حجّت نام دارد.[6]  حجّت در این اصطلاح، با «اماره» و همین طور با «طریق» و «دلیل» مترادف است.[7]
اقسام حجّت:
الف. حجّت ذاتى: حجتى است که نیاز به جعل کسی ندارد. این قسم حجّت اختصاص به قطع دارد؛ زیرا حجیّت از لوازم عقلى و غیر قابل اجتناب قطع است و محال است حجیّت از قطع جدا شود. چرا که قطع؛ یعنى کشف واقع و راه به سوى واقع. البته چنین حجیّتى قابل جعل و انکار شارع نیست؛ زیرا مستلزم تناقض است.
ب. حجّت جعلى و عرضى: حجتى است که ذاتاً و فى نفسه صلاحیت حجیّت ندارد، بلکه حجیّت آن مستند به جعل شارع یا حکم عقل است. این قسم حجّت، در امارات و اصول جریان دارد.[8]
معنای «استدلال»‏
استدلال که در لغت به معنای دلیل خواستن است، در اصطلاح عبارت است از: تألیف چند قضیه براى احتجاج علیه خصم و اثبات مطلوب.[9] با این تعریف، «دلیل»، «مؤید» و «حجت» در مقام ثبوت‌اند و «استدلال» در مقام اثبات.[10]

---