1. تاریخ ازدواج و مسئله‌ی زناشویی، پیشینه­‌ای معادل تاریخ بشر دارد و از زمان آدم و حوا(ع) تاکنون هم‌چنان یکی از مهم‌ترین مسائل و از ارکان اساسی جوامع بشری به حساب می‌آید.[1] پیوند زناشویی نقطه‌ی عطفی در زندگی انسان‌ها است، و از جمله مسائل مطرح و مورد ابتلایی به شمار می‌آید که هر یک از مکتب‌های الاهی به نحوی درباره‌ی آن اظهار نظر کرده و انسان‌ها را به مقررات و قوانین و شرایط آن آشنا نموده‌اند. اسلام نیز به عنوان آخرین مکتب الاهی با نگاهی عمیق و واقع‌بینانه به انسان و نیازهای وی، دیدگاه‌های ویژه‌ای را درباره‌ی این مسئله ارائه کرده است. از مجموع معارف و آموزه‌های دین اسلام چنین بر می‌آید که در نگاه اسلام ازدواج و تشکیل خانواده از محبوب‌ترین چیزها نزد پروردگار است.[2]
2. در مسئله‌ی ازدواج، مهم‌ترین معیار و ملاک در انتخاب همسر از نظر مکتب اسلام، دین و اخلاق نیکو است. پیامبر اکرم (ص) در این باره می‌فرماید: اگر شخصی به خواستگاری ]نزد شما[ آمد که دین و اخلاق او مورد پسند شما بود، همسری به او بدهید، در غیر این صورت، فتنه و تباهی بزرگی در زمین ایجاد خواهد شد.[3]
3. عقل نعمت بزرگی است که خدای متعال به بشر ارزانی داشته است؛ انسان با چراغ عقل می‌تواند راه‌های تاریک زندگی را به راحتی طی کند و از مشکلات و خطرگاه‌های آن به سلامت گذر کند. در قرآن کریم سفارش زیادی به خردورزی و بهره‌گیری از عقل شده است و از نظر قرآن، بدترین موجودات کسانی هستند که کارهایشان از روی تعقل نیست.[4] فراتر از این، اساساً یکی از مهم‌ترین علل بعثت پیامبران شکوفا سازی عقل‌های آدمیان بوده است.[5] تکیه بر عقل و استفاده از این چراغ روشنی‌بخش تا آن درجه از اهمیت برخوردار است که در شرع مقدس یکی از منابع استنباط احکام، به شمار می‌رود.[6]
4. هم‌چنین در آموزه‌های دینی به عواملی که در تصمیم‌سازی خردمندانه دخیل‌اند و عقل را در حقیقت‌یابی و شفاف اندیشی مدد می‌رسانند، تأکید فراوان شده است که مهم‌ترین آنها "مشورت" است. مشورت که همان اندیشه‌ی جمعی است، بسیاری از گره‌های کوری را که عقل فردی قادر به گشودن آنها نیست، به راحتی می‌گشاید. با مشورت، نقص عقل فردی تا حدود زیادی جبران می‌شود و مجموعه‌ای از اطلاعات و تجربیات گران‌بها که دیگران در طی سال‌های بسیار بدان‌ها دست یافته‌اند، به آسانی در دست‌رس قرار می‌گیرد.
5. بسیار اتفاق افتاده است که انسان پس از تفکر و مشورت باز هم در تردید و شک و دو دلی قرار دارد. در این‌جا عقل و شرع توصیه می‌کند که به مشورتی دیگر دست زنیم. مشورت با عقل بی‌نهایت و آگاه مطلق به مسائل هستی، همو که بر نیک و بد بندگان آگاه است و خیر و صلاح همگان را می‌خواهد. این نوع مشورت، همان چیزی است که در فرهنگ اسلامی "استخاره" نام دارد. استخاره؛ یعنی خواستن بهترین دو امر، بهترین خواستن، طلب خیر کردن، نیکویی جستن.[7] و به همین جهت هر قدر صفای روحی و باطنی شخص استخاره کننده بیشتر باشد، ضریب اطمینان به استخاره بیشتر خواهد بود.[8]

برای استخاره دو معنا است. یکی معنای حقیقی استخاره است که در اخبار و روایات ما بیشتر از آن نام برده شده، طلب خیر نمودن از خدا است. این نوع استخاره در واقع یکی از رشته‌ها و شاخه­های دعا است. این استخاره که همان استخاره‌ی مطلق است، اختصاص به مورد شک و تردید ندارد. این در واقع استمداد از خدای متعال و تفویض کارها به او در جمیع امور و تمام افعال زندگی است. از این‌رو است که امام صادق(ع) فرمود: که خداوند فرمود: «من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی»؛[9] از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره(طلب خیر) از من انجام دهد.

بنابراین، طبق روایات فراوان، این نوع استخاره برای رفع تحیر و سرگردانی نیست، بلکه در همه‌ی مراحل یک کار خوب و پسندیده و راه‌گشا است.

معنای(نوع) دوم استخاره، طلب خیر نمودن از خدا، برای رفع تحیر و سرگردانی است که اختصاص به موارد شک و تردید دارد.

به هر حال اگر استخاره بعد از نماز، دعا و طهارت و حضور قلب باشد، قطعاً بهتر است؛ چون در آداب استخاره ائمه این‌گونه دستور داده‌اند.[10]

6. درباره‌ی جایگاه استخاره در فرهنگ دینی ما باید گفت، اساساً سه دیدگاه درباره‌ی این موضوع وجود دارد:

الف) دیدگاهی که بدون کوچک‌ترین تعقل و تفکر و بررسی یک مسئله، نتیجه‌ی کارها را فقط و فقط به استخاره واگذار می‌کند و به استخاره پناه می‌برد.

ب) گروهی نیز اساساً عقل‌گرا و منکر استخاره هستند.

ج) اما دیدگاه سوم، با اعتراف به منزلت و جایگاه عقل و شناخت جایگاه مشورت، به گونه‌ای استخاره را تبیین می‌کند که عین خردورزی و در راستای تعقل و تفکر است. طبق این دیدگاه، هیچ مانع و محذور دینی در استخاره نیست؛ چراکه استخاره کاری جز تعیین یکی از دو طرف تردید را انجام نمی‌دهد. نه حلالی را حرام، نه غیر واجبی را واجب و نه حکمی از احکام خدا را تغییر می‌دهد، بلکه فقط و فقط می‌گوید خیر صاحب استخاره در انجام یا در ترک کدام امر است و بدین وسیله او را از تردید نجات می‌دهد. ولی این‌که اثر فعل و ترک کار در آینده چه خواهد بود و چه حوادثی را به بار خواهد آورد از عهده‌ی استخاره بیرون است.

7. این‌که خواجه‌ی شیراز گفته: "در کار خیر حاجت هیچ استخاره نیست"، بسیار بجا و نیکو فرمود. در اصل مسئله‌ی ازدواج که یک فعل خیر و از مستحبات مؤکد است جای استخاره نیست، اما در مورد خاص و در انتخاب شخص شما به عنوان داماد خانواده‌ی مورد نظر، شاید از طرف خانواده‌ی دختر، بنا به هر دلیلی، شک و تردید وجود داشته باشد و خیر و صلاح دخترشان در ترک این ازدواج باشد و شاید بحث استخاره علت اصلی مخالفت آنان با ازدواج شما نباشد و بهانه‌ای باشد برای انصراف شما. یکی از چیزهایی که در امر ازدواج، در دین اسلام سفارش شده، مسئله‌ی هم "کفو" بودن پسر و دختر است؛ یعنی مرد هنگامی که برای ازدواج سراغ دختری می‌ رود، باید به شرایط خانوادگی، فکری، اقتصادی فرهنگی دختر توجه کند که آیا با هم در یک سطح هستند یا نه؟ پسندیده است که پسر و دختر در یک سطح باشند تا خدای نکرده در آینده در زندگی مشترک دچار مشکل نشوند.

شما باید علت اصلی مخالفت آنان با این ازدواج را بررسی کنید و احتمال دهید که شما داماد ایده‌آل و دل‌خواه آنان نباشید و معیارها و ملاک‌های یک داماد ایده‌آل در شما نباشد. اگر شما واقعاً فکر می‌کنید دختر مورد نظر می‌تواند همسر ایده‌آل شما باشد سعی کنید معیارها و شرایط آنها را که معقول و در حد توان شما است در خود ایجاد کنید، تا ان‌شاءالله به ایده‌آل خود برسید.

به شما برادر عزیز توصیه می‌شود در مسئله‌ی ازدواج به این مهمی و در دنیای کنونی و جو حاکم بر خانواده‌ها بیشتر دقت کنید و سعی کنید کسی را برای زندگی آینده خود انتخاب کنید که دین و اخلاق شما برای آنان مهم باشد و بتواند در آینده با مشکلات و سختی‌های زندگی شما بسازد و به زندگی کردن در کنار شما عشق بورزد.

[1]. «معیارهای اصلی و فرعی در انتخاب همسر»، 12237؛ «حقیقت آرامش و راه های رسیدن به آن»، 1819.

[2]. "مَا بُنِیَ فِی الْإِسْلَامِ بِنَاءٌ أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَعَزُّ مِنَ التَّزْوِیج". مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 100، ص 222، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

[3]. "اذا جائکم من ترضون خلقه و دینه فزوجوه و ان لاتفعلوه تکن فتنة فی الارض و فساد کبیر". کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 5، ص 347، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.

[4]. انفال، 22.

[5]. سید رضی، نهج البلاغة، محقق، صبحی صالح، ص 43، خ 1، قم، هجرت.

[6]. "کل ماحکم به العقل حکم به الشرع و کل ما حکم به الشرع حکم به العقل"؛ هر چه را شرع بدان حکم کند، عقل نیز حکم می‌کند و هر چه را عقل حکم دهد، شرع نیز حکم خواهد کرد. سبزواری، سید عبدالاعلی، ‌تهذیب الاصول، ج 1، ص 145؛ مظفر،‌ محمد رضا، ‌اصول الفقه، ج 1، ص 217.

[7]. فرهنگ معین و منتهی الارب، واژه‌ی "استخاره».

[8]. «جایگاه استخاره در اسلام»، 2069؛ «استخاره و شرایط فهم آیات»، 4654؛ «عمل نکردن به استخاره»، 79632.

[9]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، محاسن، محقق، مصحح، محدث، جلال الدین، ج 2، ص 598،‏ قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.

[10]. بحار الانوار، ج 91، ص 222.