از دیدگاه برخى، مسئله‌ی «ولایت فقیه» به مفهوم زمام‌دارى جامعه‌ی اسلامی، از سوى کسى که به مقام اجتهاد در فقه رسیده، امرى جدید در تاریخ اندیشه‌ی اسلامى بوده و قدمت آن کمتر از دو قرن است. اینان ادّعا می‌کنند، هیچ‌یک از فقهاى شیعه و سنّى این مطلب را مورد بررسى قرار نداده‌اند که فقیه علاوه بر حقّ فتوا و قضاوت، از آن جهت که فقیه است، حقّ حاکمیت و رهبرى بر کشور، یا کشورهاى اسلامى، یا تمام کشورهاى جهان را نیز دارد، و فقط کمتر از دو قرن پیش، براى نخستن بار مرحوم ملاّ احمد نراقى، معروف به فاضل کاشانى، معاصر فتحعلى شاه قاجار، به ابتکار این مطلب پرداخت.

اما باید گفت که: در فرهنگ شیعى این امر که در عصر غیبت اداره‌ی جامعه از سوى شارع مقدس بر عهده‌ی فقیهان عادل گذاشته شده، امرى مسلّم و بدون تردید بوده است؛ از این‌رو، به جاى بحث در اصل این مطلب، بیشتر به دست‌آوردها و لوازم آن پرداخته و آنها را مورد تحقیق قرار داده‌اند.

مرحوم شیخ مفید(333 یا 413 - 338 ق) از فقهاى بزرگ تاریخ شیعه در قرن چهارم و پنجم هجرى است. تمام سخنان این فقیه بزرگ جهان اسلام، از پذیرش اصل ولایت فقیه و این‌که فقیهان متکفّل زمام‌دارى امور جامعه‌ی اسلامى در عصر غیبت از سوى امامان معصوم(‏ع) هستند، حکایت دارد و این کلمات گهربار که بیش از هزار سال از تاریخ آن می‌گذرد، هم‌چنان می‌درخشد، هر چند که برخى درخشش آن‌را نمی‌بینند، یا نمی‌خواهند ببینند.[1] وى در باب امر به معروف و نهى از منکر، موارد زیر را از جمله وظایف فقیه می‌شمارد:

1. مراتب عالى امر به معروف و نهى از منکر،
2. اقامه‏‌ی حدود،
3. اجرا و تنفیذ احکام،
4. جهاد و مبارزه با کافران،
5. اقامه‌ی نمازهایى؛ مانند نماز جمعه، نماز عید فطر و قربان، نماز استسقا، نماز وحشت،
6. داورى و قضاوت،

وى هم‌چنین در بحث انفال، تصرف در انفال را فقط با اجازه‌ی امام عادل جایز می‌‏داند.[2]

بعد از شیخ مفید عالمان دیگر، یکى پس از دیگرى، در مورد ولایت فقیه و حدود اختیارات آن بحث کرده‏‌اند.[3]

[1]. ر. ک: (پیشینه ولایت فقیه)، 21؛ (پیشینه تاریخى ولایت فقیه)، 6985؛ (قدمت نظریۀ ولایت فقیه)، 7180.

[2]. ر. ک: (قدیمی‌ترین سند در مورد ولایت فقیه)، 22.

[3]. ر. ک: (ولایت فقیه و علمای شیعه)، 23؛ هادوى تهرانى، مهدی، ولایت و دیانت، قم، مؤسسه فرهنگى خانه خرد، چاپ دوم، 1380ش.