جستجوی پیشرفته
بازدید
45754
آخرین بروزرسانی: 1395/09/03
خلاصه پرسش
با وجود شرط بودن بلوغ برای تکلیف شرعی، حکم کارهای نیک و بد کودکان چیست؟
پرسش
همان طور که می دانیم که مذهب شیعه اثنی عشریه سن تکلیف را برای پسر 15 سال و برای دختر 9 سال می داند. با توجه به آیه 7 و 8 سوره زلزال، بیان می کند که تمام اعمال نیک و بد انسان در قیامت به او نشان داده خواهد شد، وضعیت چنین اعمالی از کودکان چه خواهد بود؟ آیا خداوند به اعمال نیک آنها پاداش خواهد داد و به خاطر اعمال بد آنها را به جهنم خواهد فرستاد؟
پاسخ اجمالی

اگرچه یکی از شرایط تکلیف شرعی انسان از جانب خداوند متعال رسیدن انسان به سن بلوغ است، اما نباید این‌گونه پنداشته شود که همه کودکان در تمام دوران کودکی خود کاملاً رها و بی‌قید هستند و می‌توانند هر کاری انجام دهند. فقهای اسلام گروهی از کودکان را که می‌توانند خوب و بد را بفهمند از دیگر کودکان استثنا کرده‌اند. به فتوای آنها اگر کودکان ممیز کار نیک و یا عبادتی را انجام دهند پاداش انجام یک کار مستحب به آنها داده خواهد شد، حتی برخی از فقها بر این باورند که این‌کار نه تنها یک تمرین است، بلکه یک عبادت صحیح شرعی به حساب خواهد آمد. در مقابل، برخی از کارهایی که انجام آنها برای کودکان غیر ممیز اشکالی ندارد، برای کودک ممیز ممنوع است. حتی در بسیاری موارد کودک ممیز و یا سرپرست شرعی او در برابر کاری که انجام می‌دهد مسئول‌اند و باید تاوان بدهند.

 

پاسخ تفصیلی

یکی از شرایط مکلف بودن انسان از سوی خداوند این است که او بالغ باشد، در نتیجه مجازات انسان غیر مکلف صحیح نیست.[1] با این وجود فقها در بسیاری از موارد برای کودکانی که به سن تکلیف نرسیده‌اند، اما خوب و بد را می‌فهمند –که در اصطلاح آنها چنین کودکی "ممیز" نامیده می‌شود-،[2] احکامی بیان کرده‌اند که برخی از این موارد عبارت‌اند از:

1. اگر کسی در حال نماز باشد و دیگری به او سلام کند واجب است جواب سلام او را بدهد، حتی اگر سلام کننده یک کودک ممیز باشد.[3]

2. معامله با کودک نابالغ صحیح نیست، اما اگر کودکی ممیز باشد و چیز کم قیمتی را که معامله آن برای او معمول باشد معامله کند این معامله صحیح است.[4]

3. کودک مسلمان ممیز می‌تواند حیوانی را به صورت شرعی سر ببرد.[5]

4. اگر کودک ممیزی به دیگری نسبت ناروایی دهد (قذف)، اگرچه در مورد او مجازات حد اسلامی اجرا نمی‌شود، اما باید توسط حاکم اسلامی تأدیب شود.[6]

5. مستحب است کودک ممیز را به خواندن نماز و انجام عبادت های دیگر عادت دهند، بلکه مستحب است او را به قضای نماز هم وادار کنند.[7]

6. واجب است انسان عورت خویش را از دیگران بپوشاند. یکی از استثنائات این حکم کودک است. اما کودکان ممیز نیز مشمول همان حکم اولی هستند و استثنا به شمار نمی‌آیند.[8] همچنین نگاه کردن به عورت دیگران حرام است، مگر این‌که کودک باشد که در این صورت بدون قصد شهوت‌رانی می‌توان به عورت او نگاه کرد. البته این حکم منحصر به کودکان غیر ممیز است و نگاه به عورت کودک ممیز نیز حرام است.[9]

یکی از فقها پس از این‌که رسیدن به سن شرعی بلوغ را یکی از شرایط تکلیف معرفی می‌کند، توجه به سه نکته را نیز ضروری می‌داند:

1. غیر مکلف بودن کودکی که به سن تکلیف نرسیده است، به این معنا نیست که سرپرست شرعی او حق هیچ‌گونه امر و نهی شرعی به او را ندارد و نمی‌تواند او را در مقابل برخی کارهای نادرست عقاب کند و یا در برابر کارهای درستش تشویق کند؛ بلکه او باید به تأدیب کودکی که قابلیت فهم این مطالب را دارد(ممیز) بپردازد تا در زمان رسیدن به بلوغ بتواند از عهده تکالیف خویش برآید.

2. شرط بودن بلوغ برای تکلیف به این معنا نیست که اعمال عبادی کودک در صورتی که به طور کامل انجام شود صحیح نیست؛ بلکه اعمال واجب و مستحب برای مکلفان تا زمانی که برای کودک ممیز ضرر نداشته باشد برای او مستحب است. بنابراین هنگامی که کودک به سن هفت سالگی می‌رسد، مستحب است که نماز بخواند و همچنین هنگامی که به سن نه سالگی رسید مستحب است روزه بگیرد، حتی اگر تنها بتواند بخشی از روز را روزه بگیرد.

3. این‌گونه نیست که کودک ممیز به هیچ وجه در مقابل کارهای نادرستش بازخواست نشود؛ بلکه به عنوان مثال در صورت انجام کاری که به دیگران ضرر مالی بزند به او مهلت داده می‌شود که پس از رسیدن به سن بلوغ آن‌را جبران کند.[10]

در این‌جا توجه به دو نکته ضروری است:

1. در ارتباط با رفتار کودکانی که به سن تمیز و شناخت نرسیده‌اند، نمی‌توان قضاوتی ارزشی نموده و کارشان را به بدی یا نیکی منتسب دانست و بدین ترتیب، آنچه در سوره زلزال و در مورد تجسم اعمال نیک و بد انسان‌ها بدان اشاره شده است، در باره چنین کودکانی صادق نخواهد بود.

2. تمیز و شناخت هم امری نسبی است. به عبارت دیگر یک کودک می‌تواند در برخی از موضوعات مورد نظر شرع، دارای شناخت و تمیز باشد، اما در ارتباط با برخی دیگر، فاقد چنین خصوصیتی باشد که تنها در برابر آنچه می‌داند، پاسخ‌گو است.

به عنوان جمع بندی این بحث می‌توان چنین گفت: اگر شخصى به سنّ بلوغ نرسیده باشد، ولى بچّه‏‌اى باهوش و زرنگ، عاقل و هوشیار و ممیّز باشد و خوب و بد را به درستی تشخیص دهد، به نظر ما اسلام و ایمان چنین شخصى پذیرفته می‌شود. نه تنها ایمانش پذیرفته است؛ بلکه طبق آنچه فقهاى ما گفته‏‌اند: عبادات چنین نوجوانى هم صحیح است؛ نماز، روزه، حجّ و عمره‏ و سایر عباداتى را که با رعایت تمام شرایطش انجام می‌دهد صحیح است، و به تعبیر فقهاى اسلام، عبادت‏‌هاى چنین شخصى شرعى است، نه ‏تمرینى.[11] بنابراین،‏ وقتى عبادت‏‌هاى چنین نوجوان غیر بالغى صحیح و شرعى باشد، ایمانش به طریق أولى پذیرفته می‌شود. نتیجه این‌که، ایمان قبل از بلوغ از نوجوان ممیّز پذیرفته می‌‏شود. از این فراتر، ما معتقدیم چنین نوجوانانى در مقابل برخى گناهان مسئول هستند و به صرف نرسیدن به سنّ تکلیف، نمی‌توان آنها را از پیامد تمام گناهان معاف داشت و بدین وسیله چراغ سبزى به آنها نشان داد. بدین جهت اگر بچّه ممیّزى که هنوز به سنّ بلوغ نرسیده و می‌داند کشتن یک بی‌گناه کار زشتى است، شخص بی‌گناهى را به قتل برساند، ضامن خون او است و در پیشگاه خداوند مسئول است. نتیجه این‌که، اشخاص غیربالغ در صورتى که عاقل و هوشیار و ممیّز باشند، ایمانشان پذیرفته می‌‏شود. بنابراین بلوغ شرط پذیرش اسلام و ایمان نیست.[12]

 

 

[1] . صدر،سید محمدباقر،الفتاوی الواضحة، ص126.

[2] . توضیح المسائل امام خمینی، م 57.

[3] . همان، م 1141.

[4] . همان، م 1389.

[5] . همان، م 2594.

[6] . تحریر الوسیلة، ص 876.

[7] . توضیح المسائل، م 1389.

[8] . همان.

[9] .همان، م 2436.

[10] . صدر، سید محمد باقر، همان.

[11] . یزدی، سید محمد کاظم، العروه الوثقی، ج 2، ص 217.

[12] . مکارم شیرازی، ناصر، آیات ولایت در قرآن، ص362-361.

ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

پربازدیدترین ها

  • تعداد فرزندان حضرت علی (ع)، و نام ایشان و نام مادران آنان چه بوده است؟
    788719 معصومین 1387/06/05
    شیخ مفید در کتاب ارشاد تعداد آنها را 27 تن از دختر و پسر دانسته و پس از آن گفته است: عده‏ای از علمای شیعه گویند که فاطمه پس از وفات پیامبر (ص) جنینی که پیامبر او را محسن نامیده بود سقط کرد. بنابر قول این عده، فرزندان آن حضرت ...
  • معنای ذکر «لا حول ولا قوه الا بالله العلی العظیم» چیست و این ذکر چه آثار و برکاتی دارد؟
    753665 حدیث 1396/06/14
    «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ»؛ یعنی هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏. واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش،[1] و «قوّة» به معنای استطاعت و توانایی است.[2] بنابر ...
  • آیا خداوند به نفرینی که از دل شکسته باشد، توجه می کند؟ یا فقط دعاهای مثبت را اجابت می کند؟
    675985 Practical 1390/07/12
    نفرین در آموزه های دینی ما مسئله ای شناخته شده است، چنان که در آیات و روایات آمده است: "بریده باد هر دو دست ابو لهب"؛ "از نفرین مظلوم بترسید که نفرین مظلوم به آسمان می رود". و... . منتها همان گونه که دعا برای استجابت، نیازمند شرایط است، ...
  • حکم زنا با زن شوهردار چیست؟
    656784 Laws and Jurisprudence 1387/05/23
    زنا خصوصا با زن شوهر دار یکی از گناهان بسیار زشت و بزرگ به شمار می آید ولی بزرگی خداوند و وسعت مهربانی او به حدی است، که اگر گنهکاری که مرتکب چنین عمل زشت و شنیعی شده واقعا از کردۀ خود پشیمان باشد و تصمیم جدی ...
  • عقیقه و احکام و شرایط آن چیست؟
    647334 Practical 1391/02/11
    عقیقه عبارت است از: کشتن گوسفند یا هر حیوانی که صلاحیّت قربانی کردن داشته باشد، در روز هفتم ولادت فرزند، جهت حفظ فرزند از بلاها. پرداخت قیمت آن کفایت از عقیقه نمی‌کند. بهتر است عقیقه و فرزندی که برایش عقیقه می‌شود، از حیث جنسیت مساوی باشند، ولی ...
  • آیا کاشت ناخن مانع غسل و وضو است؟
    597830 Laws and Jurisprudence 1387/12/04
    در غسل و وضو، باید آب به اعضای بدن برسد و ایجاد مانعی در بدن که رفع آن مشکل یا غیر ممکن است، جایز نیست، مگر در صورتی که ضرورتی آن را اقتضا کند و یا غرض عقلائی مشروعی در این امر وجود داشته باشد.در هر حال، اگر مانعی ...
  • فضیلت و آداب و شرایط نماز جمعه چیست؟ و به چه صورت خوانده می‌شود؟
    579589 نماز جمعه 1389/09/10
    در مورد جایگاه و فضیلتش نماز جمعه همین بس که سوره‌ای از قرآن به نامش می‌باشد.نماز جمعه یک از عباداتی است که به جماعت خوانده می‌شود. این نماز دو خطبه دارد که با حمد و ثنای الهی شروع می‌شود و امام جمعه در این خطبه‌ها باید مردم را به تقوای ...
  • آیا ارتباط انسان با جن ممکن است؟
    563968 جن 1386/02/01
    قرآن مجید وجود جن را تصدیق کرده و ویژگی‌‏های زیر را برای او برمی‌شمارد:جن موجودی است که از آتش آفریده شد، بر خلاف انسان که از خاک آفریده شده است.[1]دارای علم، ادراک، تشخیص حق از باطل و قدرت منطق و استدلال ...
  • اصول و فروع دین را نام برده و مختصراً توضیح دهید؟
    563529 Laws and Jurisprudence 1387/09/23
     دسته بندی اصول دین و فروع دین به این شکلی که در میان ما متداول است از احادیث و روایات ائمه (ع) اخذ نشده است؛ بلکه دانشمندان علوم دینی معارف دینی را به این صورت دسته بندی کردند. تاریخ بحث ها در باره به نیمه دوم قرن اول هجری باز ...
  • می خواهم دعا کنم همسرم در زندگی مطیع من باشد آیا در این زمینه دعایی از اهل بیت (ع) به ما رسیده است؟
    558040 Practical 1389/02/22
    دعاها، لازم نیست حتماً به زبان عربى خوانده شوند؛ هرچند به عربی بهتر است، حتى دعا در نماز به زبان فارسى جایز است.نکته مهم تر این که انسان باید شرایط دیگر تأثیر گذاری دعا ...