اجماع در لغت از مادّه «جمع» به دو معنا آمده است: 1. اتفاق و انضمام چیزى به چیز دیگر؛ 2. عزم.[1]
اجماع در اصطلاح؛ یعنى اتفاق خاص)نوع تعریف‌شده‌ای از هم‌نظر بودن).
علمای علم اصول؛ این اتفاق خاص را با عبارت‌هاى مختلف بیان کرده‌اند از جمله:
- اتفاق فقهاى مسلمین بر حکم شرعى؛
- اتفاق اهل حلّ و عقد از مسلمین بر حکم شرعى؛
- اتفاق امت حضرت محمد(ص) بر حکم شرعى؛ و سایر عبارت‌هایى که در تفسیر اتفاق خاص بیان شده است. ولى از ملاحظه تعریف‌ها و تفسیرهاى مختلف می‌توان نتیجه گرفت که مراد از اتفاق خاص، اتفاق جماعتى است که اتفاق ایشان در اثبات حکم شرعى نافذ و مؤثّر است.[2]
اجماع محصّل: اجماعى است که فقیه از طریق حس، با جستجو در آراى فقها به آن دست می‌یابد و به عبارتی یک فقیه، نظر تمام فقیهان دیگر را در طول زمان بررسی کرده و به توافق نظر آنان پی برده است. این قسم از اجماع در صورت تحقق، نزد همه علما حجّت است، ولی تحقق آن تقریباً غیر ممکن است.[3]
اجماع منقول: اجماعى است که در آن، فقیه؛ شخصاً اتفاق نظر علما را در یک مسئله به دست نیاورده، بلکه فقیه دیگرى آن‌را از راه تتبّع در اقوال آنان کسب کرده و براى دیگران نقل نموده است، چه این نقل با یک واسطه باشد یا با بیش از یک واسطه.[4]
هنگامی که امروزه ما در یک کتاب فقهی متعلق به دورانهای گذشته، مشاهده می‌کنیم که مؤلف آن ادعای اجماع کرده است، چنین اجماعی برای ما «اجماع منقول» خواهد بود، اما ممکن است برای مؤلف کتاب، «اجماع محصل» باشد.

---