گروهی از فقهای شیعه تقلید ابتدایی از مجتهد مرده را جایز نمی‌دانند و می‌گویند: تقلید از مجتهد میّت تنها در بقای بر تقلید صحیح است؛ یعنی کسانی که در زمان حیات مجتهد از او تقلید می‌کردند پس از مرگ وی نیز می‌توانند با اجازه و فتوای یک مجتهد زنده بر تقلید خود باقی باشند.[1]

این‌که فقهای ما یکی از شرایط مرجع تقلید را زنده بودن او دانسته و تقلید از مرده را جایز نمی‌دانند، دلائل فقهی خاص خود را دارد که در مباحث فنی فقهی از آن بحث می‌شود و بیان آن از حوصله‌ی این جواب خارج است. اما آنچه در سؤال آمده به صورت دیگری نیز قابل طرح است و آن این‌که فایده چنین حکمی و در واقع فلسفه‌ی آن از دیدگاه این عده از فقها چیست؟

لذا در مقام پاسخ‌گویی به این پرسش، فقط به برخی از فواید این حکم اسلامی اشاره می‌کنیم :

1. این نظریه باعث بقای حوزه‌های علمی دینی و رونق و پیش‌رفت روزافزون آنها می‌شود؛ چرا که بر طبق این نظریه راه اجتهاد باز بوده و با تربیت علمای دیگر در حوزه‌های علمیه مجتهدین و مراجع تقلید جدیدی در این عرصه حضور می‌یابند.
2. بسیاری از مسائل و مجهولات و مشکلات گذشته به وسیله‌ی علمای بزرگوار آن زمان حل شده، ولی بسیاری از مسائل هنوز باقی است که باید توسط آیندگان جواب داده شود و حتی در مسائل حل شده، با توجه به پیش‌رفت علوم در جهان، شاید جواب‌هایی بهتر و جامع‌تر از جواب‌های گذشتگان تهیه شود.
3. با توجه به تدریس و آموزش علوم اسلامی؛ نظیر تفسیر، فقه، اصول و ... در حوزه‌های علمیه، این علوم، هم‌­پای دیگر علوم پیش‌رفت کرده و تکامل می‌یابد.
4. مسلمانان هر روز در زندگی شخصی و اجتماعی و امور داخلی و خارجی خود با مسائل جدیدی مواجه می‌شوند و این فقیه عالم به زمان است که باید تکلیف آنان را روشن نماید. و اصولاً رمز رجوع به مجتهدین که در روایات ما آمده، همین است. امام زمان(عج) فرمود: «در مسائلی که برای شما پیش می‌آید(حوادث واقعه) به راویان حدیث ما رجوع کنید».[2]

«حوادث واقعه» همان مسائل جدید یا مستحدثه است که دوره به دوره و قرن به قرن و سال به سال و بلکه روز به روز و ... پیش می‌آید و این فقیه زنده و آگاه به زمان است که می‌تواند به این مسائل پاسخ دهد. مطالعه‌ی کتاب‌های فقها نشان می‌دهد که تدریجاً و برحسب احتیاجات مردم، مسائل جدیدی وارد فقه شده و فقها نیز به آنها پاسخ گفته‌اند و پیش‌رفت‌های علم فقه، در طی سالیان متمادی و به دست فقهای عصرهای مختلف حاصل شده است.

5. بسیاری از موضوعات زمان گذشته، تغییر یافته و به موضوعات دیگری تبدیل شده‌اند و این مجتهد زنده است که می‌تواند حکم موضوعات جدید را از ادله(آیات و احادیث) استخراج و بیان نماید.[3]

[1]. «راه تشخیص مرجع اعلم»، 1525؛ «عدول از مرجع تقلید زنده»، 4970؛ «رجوع از مرجع تقلید»، 2026؛ «تقلید در اصول دین»، 322؛ «انتخاب مرجع تقلید»، 2820؛ «تبعیض در تقلید»، 1340.

[2]. «و اما الحوادث الواقعة فارجعوا فیها الی رواة حدیثنا». طبرسی، احمد بن علی، الاحتجاج علی أهل اللجاج، محقق، مصحح، خرسان، محمد باقر، ج 2، ص 470، مشهد، نشر مرتضی، چاپ اول، 1403ق.

[3]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: مطهری، مرتضی، ده گفتار، گفتار اصل اجتهاد در اسلام.