ظاهر آموزه‌های اسلامی آن است که نجاست یک چیز لزوماً نشانی از شرّ بودن آن نیست. به عنوان نمونه، خون یک شهید با تمام ارزشی که دارد، اما از نظر فقهی نجس به شمار می‌آید. با این وجود، در مورد آنچه از ملا صدرا نقل شده است، می‌توان گفت:
1. تلاش فیلسوفان مسلمان بر این بوده و هست که کار فلسفی آنها در راستا و در خدمت دین باشد؛ یعنی در پی این هستند که اندیشه‌‌ورزی‌ آنها نه تنها منافات با معارف دینی نداشته باشد، بلکه تحلیل دقیقی از معارف دینی باشد.
2. نجاست گاهی به لحاظ فلسفی و گاهی به لحاظ فقهی است. این‌دو هر چند از لحاظ مناط و ملاک با هم تفاوت دارند، ولی بی‌ارتباط با هم نیستند؛ زیرا بین عالم تشریع و عالم تکوین رابطه‌ی عمیقی وجود دارد، و تشریع بر گرفته از تکوین است.[1] 
3. بر اساس نظریه «اصالة الوجود» به هستی و وجود چند نوع نگاه می‌توان داشت:
3- 1. از جهت اصل هستی و وجود؛ از این جهت، وجود، همیشه خیر و منشأ نعمت و برکت است.
3- 2. از جهت محدود یا نامحدود بودن؛ اگر موجودی محدود بود از جهت محدود بودن و پایان داشتن، «ماهیت» از او انتزاع می‌شود؛ به همین جهت اگر وجودی نامحدود بود ماهیت ندارد.[2]
نتیجه این‌‌که ماهیت یا عین ثابت[3] هر چیزی از جنبه‌ی عدمی و تحدد و تعین آن شیء انتزاع می‌شود؛ بنابراین ماهیت یا عین ثابت هر چیزی بیان‌‌کننده نقص وجودی هر چیزی است. در منابع فلسفی گاهی از این نقصان تعبیر به قذارت و آلودگی می‌شود.[4]
4. در این‌جا ممکن است این سؤال مطرح شود که؛ چرا نجاست فقط به سگ، خوک، کافر و تعداد معدودی از موجودات تعلق گرفته است؟ چگونه از نظر فقه تمام اشیاء پاک‌اند، مگر تعداد معدودی از اشیاء؟ با این‌که همه‌ی مخلوقات ممکن الوجود هستند و ماهیت دارند، و بر اساس این توجیه باید تمام موجودات ممکن الوجود را نجس بدانیم.
در پاسخ ابتدا باید در نظر داشت، آنچه تا کنون بیان شد طهارت و نجاست به لحاظ فلسفی است. از نظر فلسفی هر چند بر اساس آنچه بیان شد همه‌ی ممکنات به لحاظ ذات و ماهیتشان و از آن‌جهت که نقصان دارند دارای قذارت و آلودگی هستند؛ و به حسب میزان نقصانشان از درکات قذارت و آلودگی برخوردارند، ولی باید در نظر داشت آنها هر چه بتوانند خود را در مسیر کمال قرار دهند و به حضرت حق نزدیک شوند، از آلودگی و قذارت بیرون می‌آیند؛ به گونه‌‌ای که در مورد پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) در قرآن کریم آمده است؛ خداوند آنها را از هر گونه نقصان و آلودگی پاک کرده است،[5] و آنها واجد تمام کمالاتی هستند که تحصیل آن ممکن است. و هم‌چنین در مورد بهشتیان چنین آمده است که خداوند آنها را از نوشیدنی که پاک کننده است می‌نوشاند.[6] و در برخی روایات در تفسیر این آیه آمده است که آنها را از غیر خدا پاک می‌کند؛ چون غیر از خدا هیچ چیزی پاک کننده موجودات از آلودگی‌ها و نقصان‌‌های امکانی نیست.[7]
5. به لحاظ احکام فقهی؛ طهارت و نجاستِ فقهی، از احکام اعتباری است که شارع مقدس تعیین می‌کند؛ و فیلسوف مسلمان در تحلیل این حکم می‌گوید: این حکم شارع بر اساس مصالحی جعل شده است؛ یعنی شر، ضرر و نقصان موجودی از حد گذشته و شارع آن‌را نجس اعلام کرده است.
6. همان‌گونه اشاره کردیم، فیلسوفان مسلمان از آن‌جا که یکی از وظایف خود را توجیه فلسفی احکام شرعی می‌دانند، در صدد تبیین احکام شرع برمی‌آیند، اما باید توجه داشت که فیلسوفان فقط به صورت کلی می‌توانند بگویند: موجودات به جهت نقصانی که دارند دارای قذارت و آلودگی هستند، و به حسب میزان نقصانشان از درکات قذارت و آلودگی برخوردارند؛ اما تعیین دقیق این‌که چه موجودی را دارای چه درجه‌‌ای از نقصان است که باید از او اجتناب شود، از عهده فیلسوفان یا عالمان دیگر بر نمی‌آید، هر چند مطالبی را به صورت احتمالی می‌توانند بیان کنند؛[8] ولی تعیین دقیق مصادیق فقط در توان شریعت و علوم وحیانی است.
7. صدرالمتألهین، در عین حال که متفکر و فیلسوف بزرگی است، اما متعبد به شریعت است و در نظر او سخن وحیانی می‌تواند از اجزای برهان قرار گیرد، و آنچه که شریعت بیان می‌کند عین واقعیت است.[9] بنابراین وقتی از نظر شریعت سگ، خوک یا کافر نجس شمرده شدند؛ صدرا بر اساس تحلیل فلسفی بر این باور است که نجاست این امور به لحاظ اصل وجودشان نجس نیست، بلکه نجاست آنها به جنبه عدمی و ماهیتشان برمی‌گردد.
 

---