اختلاف انسان‌ها گاهی در امور غیر اختیاری است؛ مانند این‌که در چه محیط و از چه پدر و مادر به دنیا می‌آیند؟ یا شکل و اندازه جسم و بدن آنها چگونه است؟ اختلاف در این امور لازمه زندگی طبیعی است.[1]
اما گاهی اختلاف انسان‌ها در امور اختیاری است؛ نظیر نوع رفتاری که از انسان سر می‌زند یا افکار و عقایدی که دارد؛ منشأ این اختلاف، وجود اراده و اختیار در انسان است؛ خداوند انسان را به‌گونه‌ای آفرید که اراده و اختیار از او جدا شدنی نیست؛ اختلاف انسان‌ها در عقاید و افکار از آثار اختیار و اراده‌ی انسان است. همان‌گونه که اختلاف انسان‌ها در رفتار و کردار ناشی از اراده و اختیار او است.[2] به عبارتی خداوند راه‌های مستقیم و درست را نشان داده است و نیز قدرت عقل را در اختیار او قرار داده است، اما او مختار است که از عقل خود استفاده کند یا گوش به وسوسه­های شیطان داده و تابع نفس اماره خود باشد.
خلاصه این‌که خداوند هر چند از نظر تکوین انسان‌ها را آزاد آفرید، اما از نظر تشریع دستور داده تا دارای افکار، عقاید و اعمال صالح و درست باشند.

---