مسئله ازدواج یک پاسخ منطقی به نیاز زن و مرد است که در تمام شرایع و ادیان و جوامع پذیرفته شده است. اسلام نیز بنیاد ازدواج را مبارک‌ترین بنیان‌ها و بناها شمرده است و پیروان خود را بدان ترغیب و تشویق نموده و شرایط و حدودی را برای آن تعیین کرده است.

پیامبر اکرم(ص) نیز انسانی است؛ مانند سایر انسان‌ها با همان نیازها، با این تفاوت که بر آن‌حضرت وحی نازل می‌شد: «قل انّما انا بشر مثلکم یوحی الیّ»؛[1] بگو: من بشری هستم مثل شما، [امتیازم این است که] به من وحی می‌شود. یکی از نیازهای پیامبر اکرم(ص) نیاز به ازدواج و انتخاب همسر است، اما از آن‌جا که پیامبر(ص) معصوم و خود ساخته است و قوای نفسانی خود را تحت کنترل دارد، هیچ‌گاه از جاده اعتدال خارج نشده است.

نگاهی به زندگی پیامبر اسلام(ص) و ویژگی‌های همسرانش و تعامل پیامبر با آنان، گویای این مطلب است که اگر پیامبر(ص) همسران متعدد اختیار می‌کند، همه این امور دارای حکمت‌هایی بوده است که به بعضی از آنها اشاره می‌کنیم:

1. قبل از اسلام در میان اعراب و قریش صورت‌های مختلفی از ازدواج رواج داشت که بعضی از آنها نظیر «نکاح شغار»[2] را اسلام منع کرد، ولی آنهایی که با روح انسانیت و اسلام سازگار بود تأیید نمود،
2. در رابطه با ازدواج آن‌حضرت با عایشه باید گفت؛ اولاً: این ازدواج به درخواست ابوبکر پدر عائشه صورت گرفت؛ چراکه وی دامادی حضرت را برای خود افتخاری بس بزرگ می‌دانست، علاوه بر این؛ ابوبکر دارای قوم و قبیله بود و این ازدواج می‌توانست مانع بزرگی بر سر راه مخالفت‌های مشرکان با اسلام باشد.

ثانیاً: قطعی نیست که عائشه هنگام ازدواج با پیامبر اسلام(ص) نُه ساله بود؛ زیرا نقل‌های تاریخی دیگری نیز وجود دارد؛ برای نمونه؛ در تاریخ دوازده سال تا هفده سال نیز آمده است؛ لذا برخی معتقدند: سن عائشه هنگام ازدواج با پیامبر اکرم(ص) خیلى بیش از نُه سال بود. شاهدش این است که، ابن اسحاق، عائشه را در شمار کسانى آورده که در ابتداى بعثت مسلمان شدند. او می‌گوید: عائشه در این زمان کوچک بود و فقط پس از هجده نفر مسلمان شد؛ یعنى نوزدهمین نفرى است که آیین مسلمانى برگزید. اگر عمر وى را به هنگام بعثت به طور مثال هفت سال بدانیم، در این صورت هنگام عقد هفده سال و موقع هجرت بیست سال سن داشت.[3]

شاهد دیگر: اسماء دختر ابوبکر ده سال یا حدود ده سال از عائشه بزرگ‌تر بود.[4] اسماء در مکه سال 73 هجری فوت کرد،[5]  در حالی‌که صد سال داشت.[6] بنابراین، اسماء دختر ابوبکر 27 سال قبل از هجرت به دنیا آمده بود. حال از آن‌جا که اسماء ده سال از عائشه بزرگ‌تر بود؛ یعنی عایشه ابتدای هجرت هفده ساله بود.

شاهد دیگر: بنابر برخی اقوال، حضرت فاطمه در سن 35 سالگی پیامبر به دنیا آمد (پنج سال قبل از بعثت) و عائشه حدود پنج سال از حضرت فاطمه کوچک‌تر بود.^[7] بنابر این عائشه در ابتدای بعثت به دنیا آمده است و در زمان هجرت سیزده سال داشت.

3. نکته دیگر این‌که عائشه نقل می‌کند: پیامبر(ص) به صورت مکرر از همسر اولش حضرت خدیجه یاد می‌کرد، تا آن‌جا که احساسات زنانگی عائشه تحریک می‌گردید و به او می‌گفت: ای رسول خدا! خداوند به تو همسری بهتر داده است، اما پیامبر باز از صفات و سجایای اخلاقی حضرت خدیجه یاد می‌کرد.[8] این نکته بیانگر است که حضرت رسول اکرم(ص)، انگیزه‌اش از ازدواج با همسرانش، به خصوص عائشه -نعوذ بالله- شهوترانی و هواپرستی نبود، و گرنه از همسری که (در زمان ازدواج) 15 سال از خود آن‌حضرت بزرگ‌تر بود، به نیکی یاد نمی‌کرد.[9]

[1]. کهف، 110.

[2]. نکاح شغار عبارت از این بود که؛ دو نفر، دختر و یا خواهر خود را به عقد ازدواج یکدیگر در می‌آوردند، با این شرط که به هیچ‌یک از آن دو مهر و کابین تعلق نگیرد و چنین نکاحى در اسلام ممنوع گردید، چنان‌که رسول خدا(ص) فرمود: «لا شغار فى الاسلام» و این نوع نکاح از عادات جاهلیت بوده است.

[3]. ر. ک: سپهری، محمد، سیرت جاودانه، ج 1، ص 414، تهران، پژوشگاه فرهنگ اندیشه اسلامى‏، چاپ اول، 1384ش؛ عربی، حسین علی، تاریخ تحقیقی اسلام، ج 2، ص 216، پاورقی، قم، مؤسسه امام خمینی، چاپ چهارم، 1383ش.

[4]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، ج ‏2، ص 616، بیروت، دار الجیل، چاپ اول، 1412ق. 

[5]. همان، ج ‏4، ص 1782.

[6]. همان، ص 1783.

[7]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق، عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج ‏8، ص 263، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.

[8]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ‏1، ص 512، تبریز، نشر بنی هاشمی، چاپ اول، 1381ق.

[9]. ر. ک: «ازدواج پیامبر و دیگران»، سؤال 6522؛ «حرمت ازدواج با زنان پیامبر»، سؤال 6036