جستجوی پیشرفته
بازدید
15386
آخرین بروزرسانی: 1398/03/21
خلاصه پرسش
انواع «قصر» چیست و اصطلاح «قصر قلب» به چه معنا است؟
پرسش
در تفسیر المیزان در ذیل آیه 34 سورۀ انبیاء آمده است: قوله «أَفَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخالِدُونَ» و لم یقل: فهم خالدون و الاستفهام للإنکار یفید نفی قصر القلب کأنه قیل: إن قولهم: نتربص به ریب المنون کلام من یرى لنفسه خلودا أنت مزاحمه فیه فلو مت لذهب بالخلود و قبض علیه و عاش عیشة خالدة. (المیزان فی تفسیر القرآن، ج ‏14، ص 284). «قصر القلب» چیست، و در اینجا چه معنایی میدهد؟
پاسخ اجمالی
عبارت «قصر القلب»، یک اصطلاح در علم بلاغت است که به معنای محصور کردن و منحصر کردن به صورت عکس تصور مخاطب است.
برای «قصر» یا همان «حصر»، تقسیمات مختلفی ارائه شده است. از جهتی، به حقیقی و غیر حقیقی(اضافی و نسبی) تقسیم میگردد.
و به اعتبار طرفین(مقصور و مقصور علیه) به دو قسم قصر صفت به موصوف، مانند «لا رازِقَ إلّا اللهُ»، و قصر موصوف به صفت، مانند «وَ ما مُحَمَّدٌ إِلَّا رَسُولٌ‏» تقسیم شده است. منظور از صفت در این بحث، اعم از نعت نحوی است که به آن صفت معنوی گفته میشود، و شامل هر معنایی میشود که قائم به یک شیء باشد، حال چه آن صفت، جامد باشد و چه مشتق، چه فعل باشد و چه غیر فعل.
قصر اضافی(چه حقیقی و چه غیر حقیقی) نیز با توجه به شرایط مخاطب، سه حالت پیدا میکند:
1. قصر افراد: گاهی مخاطب چنین تصوری داشته که چند فرد، ویژگی مشترکی دارند که متکلم با منحصر نمودن این ویژگی در یک شخص، این توهم را از بین میبرد. به عنوان مثال به شخصی که معتقد است که سه موجود، خداوندی و مدیریت عالم را بر عهده دارند، گفته میشود: «إنّما اللّهُ إلهٌ واحِدٌ» خدا تنها پروردگار یگانه است.
2. قصر تعیین: زمانی که مخاطب در حکمی تردید دارد، مثلاً نمیداند که زمین متحرک است یا ثابت، به او چنین گفته میشود: «الأرضُ مُتَحرِّکةٌ لا ثابِتَةٌ». با گفتن این جمله، تردید مخاطب از بین رفته و یکی از دو طرفی که در آن شک داشته، تعیین و ثابت میشود.
3. قصر قلب: اگر مخاطب معتقد به وجود و یا انحصار یک ویژگی در فردی باشد و گوینده بر خلاف نظر مخاطب، دقیقاً تلاش کند که عکس نظر او را ثابت کند، این شیوه سخن گفتن را «قصر قلب» می نامند.
زیرا متکلم حکم مخاطب را قلب و عکس کرده و علاوه بر آنکه حکم خود را اثبات میکند، به صورت غیر مستقیم، باور مخاطب را نفی میکند. به عنوان مثال به کسی که گمان میکند تنها حسن به سفر رفته، چنین میگوییم: «ما سافَرَ إلّا علیٌّ» این تنها علی بود که به مسافرت رفت! و یا اینکه میگوییم: «ده نفر به مسافرت رفتند».[1]
در این بیانها، با اعلام انحصار مسافرت به فردی غیر از آنکه در ذهن مخاطب است و یا با اعلام عدم انحصار مسافرت به یک فرد خاص، خود بخود توهم انحصار سفر در آن فردی که در ذهن مخاطب است، منتفی میشود.
در همین راستا، علامه طباطبائی در تفسیر آیه «وَ ما جَعَلْنا لِبَشَرٍ مِنْ قَبْلِکَ الْخُلْدَ أَ فَإِنْ مِتَّ فَهُمُ الْخالِدُونَ»، بیان میدارد که کفار با گفتن «صبر میکنیم تا پیامبر از دنیا برود»،[2] چنان تصور میکنند که مرگ منحصر به پیامبر(ص) است و آن‌‌گاه که ایشان از دنیا برود، دیگر مزاحمی برایشان وجود نخواهد داشت و آنان بدون دغدغه زندگی جاودانی را تجربه خواهند کرد. این آیه با انکار چنین تصوری و با استفهام انکاری، خلود کفار را نفی کرده و با این روش به صورت غیر مستقیم و با «قصر قلب» اعلام میکند که خیالپردازی آنان در مورد انحصار مرگ برای پیامبر(ص) درست نمیباشد. [3]
 

[1]. ر.ک: هاشمی، احمد، جواهر البلاغه، ص 153 - 156، قم، مرکز مدیریت حوزه علمیه قم، چاپ پنجم، 1381ش؛ شمس الدین کرمانی، محمد بن یوسف، تحقیق الفوائد الغیاثیه، تحقیق، علی بن دخیل، ج 1، ص 495 - 497، مدینه منوره، مکتبه العلوم والحکم، چاپ اول، 1424ق.
[2]. «أَمْ یَقُولُونَ شاعِرٌ نَتَرَبَّصُ بِهِ رَیْبَ الْمَنُونِ». طور، 30.
[3]. ر.ک: طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 14، ص، 284، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • چرا زن نمی‌تواند مرجع تقلید و قاضی باشد؟
    73146 اجتهاد و مرجعیت در اسلام 1387/04/03
    دانشمندان و متخصّصان دینی درباره‌ موضوعاتی؛ مانند مرجع تقلید، یا قاضی شدن زن و بعضی از عناوین دیگر، اختلاف نظر دارند. این امور جزو مسلّمات و ضروریات دینی به شمار نمی‌آید. کسانی که می‌گویند زنان مرجع تقلید یا قاضی نمی‌شوند، به ادله‌ای؛ نظیر روایات و اجماع، تمسک کرده‌اند ...
  • چرا خداوند در مقابل درخواست رؤیت خدا توسط یهودیان، آنها را مجازات کرد؟
    8592 تفسیر 1392/01/26
    آنچه باید در این‌جا مورد دقت قرار گیرد، این عبارت در آیه است: « فَأَخَذَتْهُمُ الصَّاعِقَةُ بِظُلْمِهِمْ». باء در «بظلمهم» معنای سببیت بوده و متعلق به «اخذتهم» است و معنا این‌گونه می‌شود که آنها را به جهت ستمی که روا داشته­‌اند، با صاعقه مجازات می‌کنیم. این عبارت نمایان‌گر ...
  • با در نظرگرفتن جمیع جوانب و مصالح، آیا ارجح نیست که مقام رهبری در قانون جمهوری اسلامی ایران دارای یک زمان و دوره مشخص باشد؟
    8512 System 1389/04/16
    دائمی بودن رهبری در ایران ناشی از رأی مردم به قانون اساسی بوده و دلیلی نیز وجود ندارد که در صورت از دست ندادن شرایط، زمان آن را محدود کرد. فساد موجود در حکومت ها بیشتر ناشی از خلق و خوی حاکمان ...
  • با توجه به آیات 103 و 104 سوره کهف، راه تشخیص کار نیک از بد و ناپسند چیست؟
    24104 تفسیر 1389/05/13
    آیات شریفه، به معرفى زیانکارترین انسان ها و بدبخت‏ترین افراد بشر مى‏پردازد. زیان واقعى و خسران مضاعف آنجا است که انسان سرمایه‏هاى مادى و معنوى خویش را در یک مسیر غلط و انحرافى از دست دهد و گمان کند کار خوبى کرده است، نه از این کوشش ها ...
  • آیا در اسلام، مسئله ای به نام وضوی ارتماسی داریم؟
    11356 Laws and Jurisprudence 1391/07/03
    وضوى ارتماسى آن است که انسان صورت و دستها را به قصد وضو با مراعات شستن از بالا به پایین در آب فرو برد؛ اما براى این که مسح سر و پاها با آب وضو باشد، باید در شستن ارتماسى دستها، قصد شستن وضویى، هنگام بیرون آوردن ...
  • زنان عقیمی که بچه‌دار نمی‌شوند از دیدگاه قرآن چه جایگاهی دارند؟
    24597 تفسیر 1395/08/04
    گرچه پروردگار صلاح دیده برخی مردان و زنان، عقیم باشند[1] اما عقیم بودن و بچه‌دار نشدن به تنهایی نقصی معنوی - نه برای مردان و نه برای بانوان - نبوده و از مقام و ارزش انسانی هیچ کدام از آنها نمی‌کاهد. البته می‌شود برای ...
  • آیا در تحقیقات پزشکی، جایز است از جنین سقط شدهٔ انسان استفاده کرد؟
    7682 گوناگون 1393/02/25
    بیشتر فقها تشریح بدن انسان(جنین یا غیر جنین) را جایز نمی‌دانند، اما برخی از مراجع[1] در این‌باره می‌گویند، اگر این‌گونه تحقیقات در راستای کشف مطالب پزشکى جديد و مورد نیاز جامعه و نیز درمان بيمارى‌های تهدید کننده زندگى مردم باشد، جايز است؛ ولى تا ...
  • آیا گزارش غیر‌مسلمان مبنی بر نجاست چیزی که در اختیار اوست، مورد قبول است؟
    8833 اثبات نجاست 1393/02/03
    فقها در این زمینه فرقی بین مسلمان و غیر مسلمان نگذارده و می‌گویند، نجس بودن چیزى از سه راه ثابت مى‌شود، و باید بر آن ترتیب اثر داد: 1. آن که انسان خودش یقین به نجاست پیدا کند. 2. دو نفر عادل و یا حتّى یک نفر گواهى ...
  • معنای استدلال مباشر چیست؟
    19452 قیاس اقترانی و استثنائی 1391/12/06
    در مورد استدلال مباشر آنچه را که برخی از نویسندگان در این‌باره نگاشته‌اند، در این‌جا نقل می‌کنیم: بسیاری از منطق‌نگاران معاصر آنچه را در منطق نگاشته‌های پیشین با عنوان «احکام قضایا» یا «نسبت قضایا» مطرح بوده، قسمی از استدلال برشمرد‌ه‌اند و نام‌هایی؛ همچون استدلال «مباشر»، «بی‌واسطه» و «بسیط» ...
  • محدوده حرم مکه چقدر است؟
    9600 گوناگون 1396/10/23
    ابتدا باید دید منظور از حرم مکه چیست، آیا مراد، مسجد الحرام است؟ یا منطقه‌ای که زائرین خانه‌ی خدا بدون احرام، حق ورود به آن‌را ندارند و ورود کفار نیز به لحاظ شرعی در آن ممنوع است؟ در صورت نخست، پاسخ آن است که هر مکانی که در ...

پربازدیدترین ها