نخست باید گفت؛ این آیه هم می‌تواند به گونه‌ای ترجمه شود که ناظر به خبری از گذشته باشد، و یا آنچه اکنون وجود دارد. و ترجمه دیگر آن به گونه‌ای است که از وقوع رخدادی در آینده خبر داده و نوعی پیش‌بینی در آن نهفته است که پرسش و پاسخ، ناظر به ترجمه و برداشت دوم است.

مشرکان مکه با آن‌که بت‌پرست بودند، اهل کتاب را افرادی می‌پنداشتند که چون خودشان کتاب آسمانی دارند، هیچ‌کدامشان به هیچ وجه دعوت رسول خدا(ص) را نخواهند پذیرفت؛ اما خداوند در قرآن خطاب به مشرکان مکه فرمود که این چنین نبوده و حتی از اهل کتاب نیز افرادی خواهند آمد که به پیامبر(ص) ایمان می‌آورند و این پیش‌بینی نیز محقق شد[1] و افرادی از آنان به حضرتشان ایمان آورده و حتی برخی از ایشان از برجسته‌ترین اصحاب شدند.

این امر به عنوان یکی از پیش‌‌گویی‌های قرآن مطرح شده است:

«الَّذِینَ آتَیناهُمُ الْکتابَ مِنْ قَبْلِهِ هُمْ بِهِ یؤْمِنُونَ»؛[2] کسانی که قبلا کتاب آسمانی به آنها داده‏ایم (از یهود و نصاری) به‏ قرآن ایمان خواهند آورد.

در این زمینه باید گفت؛ با توجه به این‌که مرجع ضمیر «قَبْلِهِ» و «بِهِ» به قرآن و یا رسول خدا(ص) برمی‌گردد،[3] باید گفت که ایمان آوردن آنها در زمان آن‌حضرت(ص) اتفاق افتاده است.

بدیهی است که این پیش‌بینی قرآن تنها با ایمان آوردن تعداد انگشتان دست از یهودیان و مسیحیان محقق می‌شد و مسلم است که بسیار بیش از این مقدار به پیامبر(ص) ایمان آورده و بر اساس آیاتی مانند آیه‌ی 10 سوره‌ی احقاف، برخی از آنان به حقانیت حضرتشان گواهی دادند:

«قُلْ أَ رَأَیتُمْ إِنْ کانَ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ وَ کفَرْتُمْ بِهِ وَ شَهِدَ شاهِدٌ مِنْ بَنِی إِسْرائِیلَ عَلی‏ مِثْلِهِ فَآمَنَ وَ اسْتَکبَرْتُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یهْدِی الْقَوْمَ الظَّالِمِینَ»؛[4] بگو: به من خبر دهید اگر این قرآن از سوی خدا باشد و شما به آن کافر شوید در حالی ‌که شاهدی از بنی‌‌اسرائیل بر آن گواهی دهد، و او ایمان آورد و شما استکبار کنید (چه کسی از شما گمراه‌‏تر خواهد بود) خداوند قوم ظالم را هدایت نمی‌کند.

بنابراین ممکن نبود قرآن و پیامبر(ص) چنین چیزی را بگوید در حالی که بعدها کسی از اهل کتاب به او ایمان نیاورده باشند؛ چرا که مشرکان فورا به نفی و انکار برخاسته و جار و جنجال به راه ‌انداخته و پیش‌بینی قرآن را دروغ اعلام می‌کردند.

اما در مورد این‌که مراد از آیه چه کسانی هستند و چند نفر بودند، چند احتمال وجود دارد:

1. این آیه و ما بعد آن در مورد عبداللَّه بن سلام و تمیم داری و جارود عبدی و سلمان فارسی نازل شده است؛ زیرا این آیات پس از اسلام اینان نازل گردید.[5]
2. برخی گفته‏اند: درباره‌ی چهل مرد از پیروان انجیل که پیش از بعثت پیامبر(ص) به او ایمان داشتند نازل شده است[6] که سی و دو نفر اینها اهل حبشه بودند و همراه جعفر بن ابی‌طالب خدمت پیامبر(ص) رسیدند و هشت نفر دیگر از شام آمده بودند که عبارت‌اند از بحیرا و ابرهه و اشرف و عامر و ایمن و ادریس و نافع و تمیم.[7]
3. برخی می‌گویند این آیه در مورد ده نفر نازل شده است که یکی از آنها رفاعه بن قرظه بود.[8]
4. برخی معتقدند که آیه در مورد گروهی از مؤمنان اهل کتاب است ‌که بعد از بعثت پیامبر(ص) به وی ایمان آوردند، که عثمان و عبدالله بن سلام جزو این گروه بودند.[9]

[1]. «قرآن و خبر از حوادث آینده»، 87316؛ «پیش‌بینی پیامبر بر فتح روم و قسطنطنیه»، 45590.

[2]. قصص، 52.

[3]. طباطبائی، سید محمد حسین‏، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 16، ص 54، قم، دفتر انتشارات اسلامی‏، چاپ پنجم‏، 1417ق.‏

[4]. احقاف، 10.

[5]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 7، ص 403، مقدمه، بلاغی‏، محمد جواد، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.

[6]. فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، ج 24، ص 607، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، 1420ق.

[7]. همان.

[8]. ‏زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، ج 3، ص 421، بیروت، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق.

[9]. مظهری، محمد ثناءالله، التفسیر المظهری، تحقیق، تونسی، غلام نبی، ج 7، ص 171، پاکستان، مکتبة رشدیة، 1412ق.