به عنوان یک اصل کلی، یکی از شرایط و ویژگی‌های دعا که در قرآن نیز بدان تصریح و بر رعایت آن تأکید شده است، داشتن حالت تضرّع است: «ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَ خُفْیَةً»؛[1] پروردگار خود را آشکارا از روى تضرّع، و در پنهانى، بخوانید.
تضرّع به معنای زاری،[2] تذلّل(خوار شمردن) و خشوع(فروتنی)[3] در برابر خدای بزرگ و بی‌همتا است. با این‌که تضرّع از حالات درونی و قلبی است، اما معمولاً آثار آن در بدن نیز ظاهر می‌شود. در همین راستا، برخی از این آثار، می‌تواند در دستها نمایان شود که گزارشهایی از آن در دعای معصومان(ع) نیز وجود دارد:
1. «پیامبر اسلام(ص) هنگامی که به دعا و ابتهال(درخواست با تضرّع و زارى) می‌پرداخت، دستهایش را مانند شخص فقیری می‌کرد که از مردم درخواست غذا می‌کند».[4]
2. امام صادق(ع) فرمود: «رَغبت، آن است که کفِ دستانت را به سوى آسمان بردارى و رَهبت، آن است که پشتِ دستانت را به طرف آسمان، قرار دهى. و این‌که خدا فرمود: "وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلا"[5](به درگاه او تبتّل کن)؛ یعنی این‌که با یک انگشت، اشاره نمایى و دعا کنى. و تضرّع، آن است که با دو انگشت خود، اشاره کنى و آنها را تکان دهى و ابتهال، آن است که دو دستت را به طرف آسمان بردارى و اشک بریزى و دعا کنى».[6]
3. «امام صادق(ع)، هنگام خواندن دعا انگشت سبابه دست راست خود را تکان می‌داد».[7]
البته بیان این نکته نیز ضروری است که حالت تضرع می‌تواند در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، متفاوت باشد و از این رو امروزه نباید رفتار تضرع‌آمیز به گونه‌ای باشد که فرد از حالت عادی خارج شده و انگشت‌نما شود و حتی افراد باایمان نیز از دیدن رفتار او متعجب شوند.

---