پیامبر اسلام(ص) پدر فاطمه‏(س)، و خدیجه دختر خویلد مادر آن‌حضرت است.

از آن‌جا که اختلاف در گزارش وقایع و حوادث تاریخی، از جمله تولد و وفات و شهادت شخصیت‌های بزرگ، امری عادی و طبیعی است، در تاریخ ولادت حضرت زهرا(س) نیز اختلاف وجود دارد. علت اصلی چنین اختلاف نظرهایی اهتمام نداشتن به ضبط دقیق گزارش‌ها، نگهداری منابع و... است و نیز جنگ‌هایی که به از بین رفتن بسیاری از منابع اولیه شده است.

به هر حال، سه تاریخ برای ولادت آن‌حضرت ذکر شده است: بیستم جمادی الآخر سال پنجم قبل از بعثت؛ دهم جمادی الآخر سال پنجم بعد از بعثت پیامبر اکرم(ص)؛ و بیستم جمادی الآخر سال دوم بعد از بعثت.[1]

اسامی و القاب

برخی از اسامی و القاب آن‌حضرت چنین است:

فاطمه، بتول، حصان، حره، سیده، عذرا، زهرا، طاهره، زکیه، راضیه، مرضیه، محدثه.[2]

سیما و مشخصات ظاهری

در برخی روایات؛ سیما و مشخصات ظاهری و جسمی حضرت فاطمه(س) این‌گونه توصیف شده است:

1. انس بن مالک می‌گويد: «از مادرم درباره شمايل حضرت فاطمه سؤال كردم، در جواب گفت: فاطمه مثل ماه در شب چهاردهم يا مثل آفتابى بود كه تازه از زير ابر خارج شده و يا تازه وارد آن می‌گرديد، و رنگ پوستش سفيد و روشن بود».[3]
2. راوی می‌گوید: «فاطمه دختر رسول خدا(ص) ... موهاى خود را می‌بافت و موهای بلندش بر روى شانه‌هاى ايشان می‌ريخت».[4]
3. عائشه می‌گوید: «راه رفتن فاطمه(س) مانند راه رفتن رسول خدا(ص) بود».[5]

روایات دیگری وجود دارد که هم می‌تواند نشانگر زیبایی باطنی باشد و هم نشانگر زیبایی ظاهری:

4. پیامبر اكرم(ص) حضرت زهرا(س) را چنین توصیف می‌كند: «اگر برای زیبایی، نمادی بود همانا فاطمه(س) آن نماد می‌شد».[6]
5. علی(ع) می‌فرماید: هرگاه با پیامبر تنها می‌شدم به من می‌فرمود: «ای ابا الحسن! چه نیكو و زیبا است همسرت فاطمه،[7] مژده باد كه سَرور زنان جهان را به همسری تو درآوردم».[8]

ابعاد شخصیت

ابعاد شخصیت والای حضرت زهرا(س) بسیار گسترده است که تنها با ژرف‌اندیشی می‌توان به جوانب گسترده آن‌ پی برد. مطالعه و تحقیق پیرامون محورهای معنوی و الهی، علم و دانش و مبارزات سیاسی و اجتماعی آن‌حضرت و... ما را در رسیدن به مقصود یاری می‌دهد.

برخی از آیات قرآن کریم - مانند آیه تطهیر - در شأن حضرت زهرا(س) و دیگر پاکان اهل‌بیت(ع) نازل شد.

برخی از ویژگی‌های بارز اخلاقی و انسانی بانوی بانوان - به شهادت کتب مختلف شیعه و سنی- بدین شرح است:

1. پارسایی و قناعت به مال اندک و امکاناتی ناچیز، در عین امکان بهره‌مندی از بالاترین امکانات؛
2. انفاق و ایثار فراوان در اشیای مورد علاقه و نیاز خویش؛
3. عبادت خالصانه و نیایش به درگاه باری تعالی؛
4. تبلور حیا و عفت؛
5. الگوی کامل پوشش و حجاب اسلامی؛
6. علم و دانش گسترده؛
7. مبارزات سیاسی و اجتماعی ایشان - بعد از رحلت پیامبر(ص)- در پاسداری از مقام ولایت حضرت علی(ع).[9]

خواستگاری

امام علی(ع) به جهت شرایط اقتصادی نامناسب و حیای نفس، برای خواستگاری حضرت فاطمه(س) اقدام نمی‌کرد، تا آن‌که با تشویق برخی صحابه به این امر اقدام نمود و خداوند و رسولش نیز رضایتشان را از این ازدواج اعلام داشتند.

حضرت فاطمه(س)؛ قبل از ازدواج با امام علی(ع)، خواستگارانی؛ مانند ابوبکر و عمر، داشت، اما پیامبر اسلام(ص) با اعلام این‌که اجازه ازدواج زهرا(س) با پروردگار است، به آنها جواب رد داد.[10]

در نهایت، امام علی(ع)، حضرت فاطمه(س) را از پیامبر(ص) خواستگاری کرده و با رضایت خداوند، این ازدواج صورت پذیرفت.[11]

خطبه عقد

در مورد این‌که خطبه آنها را چه کسی خواند، از روایات چنین برمی‌آید که خطبه آنها در عالم ملکوت و آسمان‌ها توسط فرشتگان خوانده شد، و سپس پیامبر گرامی اسلام(ص) در این دنیا که عالم تکلیف است، خطبه‌ای نیز جاری کردند.

گزارش‌های مختلفی در مورد این عقد در آسمان‌ها وجود دارد مانند آن‌که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «خطبه ازدواج على و فاطمه را جبرئیل و میکائیل در آسمان‌ها خواندند که جبرئيل وكيل على و ميكائيل وكيل فاطمه بود».[12]

زمان ازدواج

در ارتباط با سن علی(ع) و فاطمه(س) هنگام ازدواج و تشکیل زندگی مشترک گزارش‌های مختلفی وجود دارد که برخی از آنها ناشی از اختلاف نظر در تاریخ تولد آن بزرگواران است. بر این اساس، سن حضرت زهرا(س) هنگام ازدواج به ترتیب ده سال، سيزده سال، پانزده سال و هجده سال گزارش شده است و با توجه به گزارش‌های مختلف در مورد تاریخ تولد امام علی(ع)، سنّ حضرتشان هنگام ازدواج نیز دقیقاً مشخص نیست و احتمالاً ایشان 21 سال داشته‌اند.

در خصوص روز و ماه عقد و به خانه رفتن  آن‌حضرت نیز، اقوال مختلفى نقل شده است:

1. روز اول ذى حجّه عقد و روز سه‌شنبه ششم همان ماه به خانه رفتند.
2. عقد آن‌حضرات در ماه صفر بود، و پس از گذشت چند روز از ماه شوّال به خانه رفتند.
3. عقد در ماه رمضان انجام پذيرفت و ماه ذى حجه به خانه رفتند.
4. زفاف حضرت فاطمه در شب پنج‌شنبه، بيست و يكم ماه محرّم بوده است.[13]

میزان مهر

مهر حضرت فاطمه زهرا(س) در حقیقت بهای زره امیرالمؤمنین علی(ع) بود که آن‌را در گزارش مشهور به پانصد درهم و بنابر نقلی به چهارصد درهم فروختند.

در این‌که پانصد درهم معادل چه مقدار نقره است، نظرات متفاوتی وجود دارد، ولی مشهور آن است که پانصد درهم معادل  262 مثقال صیرفی نقره خالص می‌باشد.[14]

ویژگی‌های منزل

پيامبر خدا(ص) از همان ابتداى ورود به مدینه در فكر ساخت حجره‌اى براى حضرت فاطمه(س) بود و  بدين جهت زمانى كه اتاق‌هایی را در شرق مسجد براى همسران خود ساخت، براى فاطمه(س) نیز حجره‌ای در نظر گرفت.

از ويژگی‌هاى خانه فاطمه(س) آن بود كه بعدها به دستور خدا، همه درهايى كه به مسجد باز می‌شدند، جز درِ اين‏ خانه بسته شد: «أَمَرَ بِسَدِّ الْابْوابِ إلّا باب عليّ». اين گزارش در بسيارى از منابع معتبر اهل‌‌سنت نیز نقل شده است.[15]

اين خانه از نورانيت و شكوه خاصى برخوردار و از خانه‌هايى بود كه قرآن مجيد درباره آنها فرمود: «در خانه‌هايى كه خدا رخصت داده كه [قدر و منزلت‏] آنها رفعت يابد و نامش در آنها ياد شود. در آن [خانه‏]ها هر بامداد و شامگاه او را نيايش می‌كنند».[16]

در اين خانه هرگز از تجمل‌گرايى اثری يافت نمی‌شد، خانه‌اى بسيار ساده، نه فرش گرانبهایی دارد و نه وسائل گران‌قيمتی! اين خانواده می‌خواستند زندگى زاهدانه‌ای را در پيش گيرند، بدين جهت بیشتر آنچه داشتند را به تهيدستان داده و خود تا می‌توانستند ساده می‌زیستند.[17]

تا پیامبر اسلام(ص) زنده بود، احترام این خانه و ساکنان آن برجا بود، اما بعد از رحلت حضرتشان، حوادثی رخ داد که در نهایت بدان انجامید که فاطمه(س) مدت زیادی بعد از پدرشان زنده نمانند.

غصب فدک و آتش زدن خانه حضرت زهرا(س)

افرادی که بعد از پیامبر(ص) قدرت را به دست گرفتند، آسیب‌های جسمی و روحی فراوانی به حضرتشان وارد کردند، از جمله آن‌که در ملایم‌ترین گزارش‌ها تهدید به آتش‌زدن خانه ایشان نموده و به گزارش مشهور، درب ورودی  آن‌را نیز آتش زدند:

«ابوبکر، عمر را به سوی علی و کسانی که با او بودند فرستاد تا آنها را از خانه فاطمه بیرون بیاورد. و به او گفت: اگر آنان با تو مخالفت کردند با آنان نبرد کن! عمر در حالی‌که آتش با خود حمل می‌کرد به سوی خانه فاطمه رفت تا خانه را به آتش کشد! پس با فاطمه روبرو شد. فاطمه از او پرسید، ای پسر خطاب کجا می‌روی ؟ آیا آمده‌ای خانه ما را به آتش بکشی؟! عمر گفت: بله، یا این‌که آنچه را مردم قبول کرده‌اند (خلافت ابوبکر) قبول کنید...».^[18]

 فدک که هدیه پیامبر به دخترشان بود را از دست ایشان گرفتند:

«زمانی که مردم با ابوبکر بیعت کردند و او بر همه مهاجرین و انصار تسلط پیدا کرد کسی را به سوی فدک فرستاد تا وکیل حضرت زهرا(ع) را از آن خارج سازد».^[19]

که از گزارش اخیر می‌توان برداشت کرد که غصب فدک بعد از حمله به خانه ایشان، با فاصله زمانی چند روز صورت گرفته است.

خطبه فدکیه

زمانی كه ابوبكر و عمر تصميم گرفتند تا فدکی كه پیامبر اسلام(ص) در زمان حيات خويش به دخترش بخشیده بود، را از دست آن‌حضرت خارج کنند، ‌حضرتشان برای احقاق حق و اتمام حجّت به همراه تعدادی از اطرافیان به مسجد النبی(ص) رفتند که عده‌ای از مهاجران و انصار در آنجا گرد ابوبكر جمع شده بودند. وقتی آن‌حضرت وارد مسجد شدند، پرده‌ای را بين ايشان و مردم نصب كردند. آن‌گاه حضرت فاطمه(س) ناله جان‌سوزی زدند كه در اثر آن، صدای تمام حاضران به گریه بلند شد. بعد از آرام‌شدن مردم، زهرا(س) سخن خود را با حمد و ثنای خداوند و درود بر رسول خدا(ص) آغاز كردند، با شنيدن نام پیامبر، دوباره صدای گريه مردم بلند شد.[20] آنچه حضرت در این خطبه فرمودند، در کتب روایی و تاریخی گزارش شده است.

مصحف فاطمه(س)

«مصحف فاطمه» نام مجموعه‌ای است که در زمان فاطمه(س) و با دستان علی(ع) نوشته شد. مطالب این کتاب - مشتمل بر حوادث غیبی و اسرار آل محمد(ص) است - به وسیله جبرئیل و یا فرشته‌ای دیگر به حضرت فاطمه القا شد. این کتاب نزد هر فردی باشد، نشانه‌ای از امامت او بوده و از این رو میان امامان دست به دست شده و اکنون در دست امام مهدی(عج) است. محتوای این مصحف نیز در اختیار آن پیشوایان بوده و جز آنچه از آنان در این زمینه نقل شده، دیگر مطالب مندرج در آن در اختیار عموم قرار نگرفته است.[21]

چون این کتاب پس از رسول خدا (ص) تدوین یافته است، از حضرتشان درباره آن چیزی گزارش نشده است­، ولی این به معنای بی‌اطلاعی پیامبر از این مصحف نبوده است؛ زیرا ما عقیده داریم وی به اذن خدا از رخدادهای آینده نیز باخبر بود.

تسبیحات حضرت زهرا(س)

تسبيح حضرت زهرا(س) عبارت است از: (34) مرتبه «الله أكبر»، بعد (33) مرتبه «الحمد لله» و بعد از آن (33) مرتبه «سبحان الله». از تعقيب‌هايى كه بعد از نمازهای پنج‌گانه خيلى سفارش شده است، تسبيح حضرت زهرا(س) است.[22]

درباره پاداش تسبیحات حضرت زهرا(س) روایات زیادی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

الف) امام صادق‌(ع) فرمود: «تسبيح فاطمه(س) پس از هر نماز در نزد من از هزار ركعت نماز در هر روز محبوب‌تر است».[23]

 همچنین آن‌حضرت به ابوهارون مكفوف فرمود: «اى ابوهارون! ما كودكان خود را همان‌گونه كه به نماز فرمان می‌دهيم به تسبيح حضرت زهرا(س) نيز امر می‌كنيم. پس بر اين ذكر مداومت كن؛ زيرا هر بنده‌اى بر آن مداومت كند تيره‌بخت نمی‌شود».[24]

ب) امام باقر(ع) فرمود: «هركس تسبيح حضرت زهرا(س) را بگويد، سپس طلب آمرزش كند آمرزيده خواهد شد. اين تسبيح به زبان صد مرتبه است، ولى در ميزان عمل هزار تسبيح به شمار می‌رود، و شیطان را دور می‌كند، و خداوند رحمان را خشنود می‌سازد».[25]

بیت الاحزان

پیامبر اسلام(ص) به حضرت زهرا(س) که تنها فرزند باقی مانده ایشان بود، علاقه خاصی داشت و رابطه‌ای صمیمی میان آنها برقرار بود که به همین دلیل، اندوه حضرت زهرا(س) برای از دست دادن پدرشان، مضاعف می‌شد.

علاوه بر این، بعد از رحلت پیامبر(ص)، شرایط به گونه‌ای پیش رفت که بی‌احترامی‌ها و بی‌عدالتی‌هایی نسبت به اهل‌بیت، بویژه حضرت زهرا(س) روا داشته شد.[26]

مجموع اینها سبب شد که فقدان پدر برای فرزند بسیار سنگین آید و به دنبال آن، عزای فاطمه(س) سنگین‌تر شود، تا جایی که گزارش شده است، عزاداری فاطمه(ع) در خانه موجب اعتراض برخی شده و به دنبال آن بود امام علی(ع) اتاقی در بقیع آماده کرد و فاطمه(س) برای عزاداری به آن‌جا می‌رفت:

«بزرگان مدينه گرد هم آمده و به حضور حضرت على(ع) رفتند و گفتند: اى ابوالحسن! فاطمه شب و روز گريه می‌كند و هيچ‌كدام از ما علاوه بر آن‌که روزها در طلب معیشتیم، شب­هنگام نیز خواب خوشی نداریم. ما از تو می‌خواهیم كه به فاطمه بگویی يا شب گريه كند و يا روز.

آن‌حضرت پذیرفت و اين موضوع را با فاطمه(س) در ميان نهاد، ولى دریافت كه همسرش توانایی آن‌را ندارد که از گريه آرام ‌گیرد.

با اين حال، فاطمه(س) گفت: اى ابوالحسن! من، چندان در ميان اين مردم زندگی نخواهم كرد و به زودى از ميان آنان خواهم رفت!

 على جان! به خداوند سوگند من شب و روز آرام نخواهم گرفت تا اين‌كه به پدرم ملحق شوم.

حضرت علی(ع) در پاسخ فرمود: باشد، هر طور كه ميل دارى انجام بده و سپس اتاقى در بقیع که در آن زمان، خارج از منطقه مسکونی شهر مدينه بود براى همسرش ساخت كه به «بيت الاحزان» مشهور شد.

 صبحگاهان، فاطمه، فرزندانش را برداشته و به آن‌جا می‌رفت و تا شبانگاه مشغول گريه بود و چون شب فرا می‌رسيد حضرت امير(ع) فاطمه را به منزل باز می‌گردانيد.

حضرت فاطمه پس از فوت پدر بزرگوارش مدت 27 روز اين برنامه را انجام می‌داد».[27]

موقوفات

بر اساس روایات، حضرت زهرا(س) صاحب اموالی بود که از طریق هبه(بخشش) به آن‌حضرت رسیده بود و ایشان بخشی از اموالش را براى بنی هاشم و بنی مطلب وقف نمود.[28]

تاریخ شهادت

در مورد تعداد روزهایی كه حضرت صدیقه طاهره(س) پس از رحلت پدر بزرگوارشان در قید حیات بود، چند گزارش وجود دارد. بعضی این زمان را چهل روز و كسانی این مدت را شش ماه ذكر كرده‌اند.[29]

گزارش مشهوری که برخی روایات اهل‌بیت(ع) نیز مؤید آن هستند، حدود سه ماه را تأیید می‌کند:

امام باقر(ع) مى‌فرماید: زمان رحلت صدیقه كبرا(س) سه ماه بعد از رحلت پیامبر مكرم اسلام(ص) بود.[30]

در همین راستا طبرسی می‌گوید: حضرت صدیقه طاهره(ع) در ماه جمادی الاخر سال یازده هجری از دنیا رفتند. و مدت زمان حیات فاطمه زهرا(س) پس از پیامبر(ص) 95 روز بود.[31]

تشییع پیکر مطهر

بنابر وصیت خود حضرت زهرا(س)، جنازه آن‌حضرت شبانه تشییع و بر پیکرشان نماز گزارده شد، آنچه قطعی است آن است که تنها تعداد اندکی در این مراسم شرکت داشتند، اما در باره نام افراد شرکت‌کننده که گزارش‌های گوناگونی وجود دارد:

1. بر جنازه حضرت فاطمه(ع)؛ امام علی، حسن، حسین(ع)، عقیل، سلمان، أبوذر، مقداد، عمار و بریده نماز خواندند.[32] 2. علاوه بر این افراد، عباس بن عبد المطلب و فرزندش فضل، حذیفه و ابن مسعود نیز در نماز شرکت داشتند.[33]
2. در مراسم خاک‌سپاری فاطمه؛ عباس بن عبدالمطلب، علی(ع) و فضل پسر عباس حضور داشتند.[34]

محل قبر فاطمه (س)

بر اساس قرائن موجود، در مورد محل دفن آن‌حضرت سه نظر وجود دارد:

1. در خانه خودشان.[35]
2. در محل روضه(بین منبر و خانه پیامبر) که پیامبر(ص) فرمود: «باغی است از باغ‌های بهشت».[36]
3. در قبرستان بقیع.[37]

ایام فاطمیه

تعظیم شعائر و بزرگ‌داشت مقام معصومان(ع) با هر بهانه و در هر مناسبتی ارزش‌مند است، اما آنچه در سال‌های اخیر به عنوان «ایام فاطمیه» اول و دوم و در برخی نقاط، ایام فاطمیه سوم برگزار می‌شود، در منابع اسلامی، شیعی و در سیره امامان(ع)، حتی شیعیان سده‌های ابتدایی بعد از غیبت، گزارشی در ارتباط با «ایام فاطمیه» و یا «دهه فاطمیه» مشاهده نمی‌شود و اساساً غیر از عزاداری برای امام حسین(ع) در دهه محرم و اربعین، گزارش دیگری در مورد عزاداری پیشوایان دینی و اصحاب آنان در ایام ویژه دیگر وجود ندارد.[38]

[1]. تاریخ تولّد حضرت زهرا (س)، 9925.

[2]. سید ابن طاووس، على بن موسى، الإقبال بالأعمال الحسنة فیما یعمل مرة فى السنة، محقق، مصحح، قیومى اصفهانى، جواد، ج 3، ص 164- 165، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1376ش؛ ر. ک: «مشکات از القاب حضرت فاطمه زهرا(س)»، 25591؛ «القاب حضرت زهرا(س) در احادیث و منابع اسلامی»، 5380.

[3]. ابن شهر آشوب مازندرانی، مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج ‏3، ص 356، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق.

[4]. همان.

[5]. شیخ صدوق، محمد بن على‏، امالی، ص 595، تهران، کتابچی، چاپ ششم، 1376ش.

[6]. ابن شاذان، محمد بن احمد، مائة منقبة من مناقب أمیر المؤمنین و الأئمة من ولده(ع) من طریق العامة، ص 136، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، 1407ق.

[7]. البته ممکن است این عبارت، ناظر به زیبایی معنوی باشد.

[8]. اربلی، علی بن عیسی، کشف الغمة فی معرفة الأئمة، محقق، رسولی محلاتی، هاشم، ج ‏1، ص 359 – 360، تبریز، نشر بنی‌هاشمی، چاپ اول، 1381ق.

[9]. ر. ک: «ابعاد شخصیت حضرت فاطمه زهرا(س)»، 1256؛ «مقام حضرت زهرا (س)»، 13313.

[10]. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج 1، ص 402، بیروت، دارالفکر، چاپ اول، 1417ق؛ مقریزی، تقی الدین‏، امتاع الأسماع بما للنبی من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع‏، تحقیق، نمیسی، محمد عبدالحمید، ج 5، ص 351، بیروت، دارالکتب العلمیة، چاپ اول، 1420ق.

[11]. «خواستگاری امام علی(ع) از حضرت فاطمه و مهریه ایشان»، 72620.

[12]. مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج ‏3، ص 346.

[13]. ر. ک: «زمان ازدواج علی(ع) با فاطمه(س)، 18645؛ «مراسم عروسی زمان پیامبر»، 3808.

[14]. شعرانی، ابوالحسن، ترجمه و شرح تبصره المتعلمین فی أحكام الدین، ج ‏2، ص 543، تهران، منشورات إسلامیة، چاپ پنجم، 1419ق‏؛ نراقی، أحمد بن محمد مهدی، رسائل و مسائل، ج ‏2، ص 120، قم، كنگره نراقيين ملا مهدى و ملا احمد‌، 1422ق؛ ر. ک: «میزان مهر حضرت فاطمه (ع)»، 9293. 

[15]. شیبانی، أحمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج 3، ص 99، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، 1421ق؛ طبرانی، سلیمان بن أحمد، المعجم الأوسط، ج 4، ص 186، قاهرة، دارالحرمین، بی‌تا؛ نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک على الصحیحین، ج 3، ص 135،  بیروت، دارالكتب العلمیة، چاپ اول، 1411ق.

[16]. نور، 36.

[17]. ر. ک: «ویژگی‌های منزل حضرت فاطمه(س)»، 44349.

[18]. ابن عبد ربه اندلسی، احمد بن محمد، العقد الفريد، ج 5، ص 13، بیروت، دار الكتب العلمية، چاپ اول، 1404ق؛ أبو الفداء صاحب حماة، إسماعيل بن علی، المختصر فی أخبار البشر، باب «أخبار أبی‌بكر الصديق و خلافته»، المطبعة الحسينية المصرية، چاپ اول، بی‌تا.

[19]. طبرسى، احمد بن على‏، الإحتجاج على أهل اللجاج، ج ‏1، ص 90، مشهد، نشر مرتضى‏، چاپ اول‏، 1403ق.

[20]. ابن أبی طاهر، احمد، بلاغات النساء، ص 24، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، بى‌تا‏؛ الإحتجاج على أهل اللجاج، ج ‏1، ص 98.

[21]. ر. ک: «مصحف فاطمه(س)»، 1355.

[22]. امام خمینی، توضیح المسائل(محشّی)، ج 1، ص 606، م 1122، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ هشتم، 1424ق.

[23]. شیخ صدوق، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 163، قم، دار الشریف الرضی، چاپ دوم، 1406ق.

[24]. همان.

[25]. همان.

[26]. ر. ک: «شهادت حضرت فاطمه(س) در منابع اهل سنت»، سؤال 5256؛ «عکس العمل امام علی(ع)در حادثه هجوم به منزل آن‌حضرت»، سؤال 578.

[27]. مجلسى، محمد باقر، بحار الانوار، ج 43، ص 177، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق؛ جزائری، نعمت الله، ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، ج 1، ص 62، بیروت، مؤسسة التاریخ العربی، چاپ اول، 1427ق؛ قضاعی، محمد بن سلامة، شرح فارسی شهاب الأخبار (کلمات قصار پیامبر خاتم ص)، ص 287 – 288، تهران، علمی و فرهنگی، چاپ اول، 1361ش.

[28]. ر. ک: «موقوفات حضرت فاطمه زهرا(س)»، 32135.

[29]. کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج ‏1، ص 503.

[30]. ابوالفرج اصفهانى‏، مقاتل ‏الطالبیین، تحقیق، صقر، سید احمد، ص 59 - 60، بیروت، دار المعرفة، بی‌تا.

[31]. طبرسی، فضل بن حسن، إعلام الورى بأعلام الهدى‏، ج 1، ص 300، قم، مؤسسه آل البیت‏، چاپ اول، 1417ق؛ ر. ک: «تاریخ دقیق شهادت حضرت زهرا(س)»، 8086.

[32]. مناقب آل أبی طالب(ع)، ج 3، ص 363، قم، علامه، چاپ اول، 1379ق؛ اعلام الوری بأعلام الهدی، ج ‏1، ص 300؛ شیعى سبزوارى‏، حسن بن حسین‏، راحة الأرواح در شرح زندگانى، فضائل و معجزات ائمه اطهار(ع‏)، ص 79، تهران، اهل قلم‏، چاپ دوم، 1378ش.

[33]. مناقب آل أبی‌طالب(ع)، ج 3، ص 363. 

[34]. طبری، محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، ج ‏11، ص 598، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق؛  ر. ک: «افراد حاضر در تشییع پیکر مطهر حضرت فاطمه»، 36403.

[35]. شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج ‏1، ص 229، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1413ق؛ مفید، محمد بن محمد، الاختصاص، ص 185، قم، كنگره شيخ مفيد، چاپ اوّل‏، 1413ق؛ شامی‏، جمال الدین یوسف بن حاتم، الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم‏، ص 484، قم، مؤسسه نشر اسلامی، چاپ اوّل‏، 1420ق؛

[36]. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج ‏1، ص 349، قم، دلیل ما، چاپ اول، 1423ق؛ کرکی حائری‏، سید محمد، تسلیة المجالس و زینة المجالس‏، ج ‏1، ص 571، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة، چاپ اوّل‏، 1418ق؛ مجلسی، محمدباقر، جلاء العیون، ص 273، قم، سرور، چاپ نهم، 1382ش.

[37]. إعلام الورى، ج ‏1، ص 301؛ مسعودی، على بن حسين‏، إثبات الوصية للإمام علی بن ابی‌طالب(ع)، ص 162 – 163، قم، انصاريان‏، چاپ سوم‏، 1426ق؛  ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، ج ‏8، ص 268، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ اول، 1415ق.  

[38]. «ایام فاطمیه»، 95288، « برپایی مجالس عزا برای امامان(ع) و عزاداری امام حسین(ع) در دهه اول محرم»، 27061