2237
«دَوْر» (به فتح اول و سکون ثانی) از اصطلاحات منطق و فلسفه است که در سایر علوم بویژه فقه و اصول نیز کاربرد زیادی دارد. دور عبارت است از: اینکه موجود شدن چیزی در نهایت، وابسته به موجود بودن خودش - با واسطه و یا بدون واسطه - باشد. مثلا: "الف" متوقف بر "ب" است و "ب" متوقف بر "الف". پس "الف" متوقف بر "الف" است.
یا اینکه بگوییم: 1 . مرغ زمانی به وجود خواهد آمد که تخم مرغی وجود داشته باشد. 2 . تخم مرغ نیز تنها زمانی به وجود خواهد آمد که مرغی وجود داشته باشد.
در بطلان دور اختلافی وجود ندارد؛ زیرا لازمۀ آن تقدم شیء بر نفس است. بدین معنا که اگر وجود "الف" متوقف بر "ب" و وجود "ب" متوقف بر "الف" باشد، پس برای موجود شدن "الف" باید قبلاً "ب" موجود باشد و "الف" معدوم، و چون وجود "ب" هم متوقف به وجود "الف" است، پس باید در همان لحظه "الف" موجود باشد. در نتیجه لازم است "الف" در آنِ واحد هم باشد و هم نباشد. وجود و عدم یک چیز در آنِ واحد یعنی اجتماع نقیضین، و اجتماع نقیضین محال است.
دور بر دو قسم است: دور مصرح، و دور مضمر.
دور مصرح همان دور بدون واسطه است. مانند مثالی که گذشت و به دور با واسطه دور مضمر میگویند. مثلاً هر گاه "الف" متوقف بر "ب" باشد و "ب" متوقف بر "ج" و "ج" متوقف بر "دال" و "دال" متوقف بر "الف" باشد به آن دور مضمر گویند.