جستجوی پیشرفته
بازدید
25742
آخرین بروزرسانی: 1392/02/31
خلاصه پرسش
آیا محمد بن ابی‌بکر از نزدیکان و پیروان امام علی(ع) بود؟ چگونه فرزند ابوبکر در دامان علی(ع) بزرگ شد؟ در صورت امکان زندگی‌نامه وی را بیان کنید؟
پرسش
لطفاً شرح مفصلی درباره شخصیت صحابی گران‌قدر محمد بن ابی‌‌بکر و جایگاه و موضع‌‌گیری و ارتباطش با امام علی(ع) را بیان کنید.
پاسخ اجمالی
محمد فرزند ابوبکر(خلیفه اول) در سال حجة الوداع در مسیر مدینه به مکه به دنیا آمد. مادرش اسماء بنت عمیس، ابتدا با جعفر بن ابی‌طالب ازدواج کرد. بعد از شهادت جعفر، به همسری ابوبکر در آمد. ثمره این ازدواج، تولد محمد بود. محمد در دوران کودکی پدرش را از دست داد. اسماء پس از مرگ ابوبکر به عقد امام علی(ع) در آمد و این‌گونه محمد به خانه علی(ع) راه یافت.
محمد بن ابی‌بکر در جنگ‌های جمل و صفین در رکاب آن‌حضرت جنگید. وی در نامه‌ای به معاویه در توصیف علی(ع) می‌گوید؛ اول کسى که دعوت پیامبر اسلام(ص) را اجابت کرد و اسلام آورد، برادر و پسر عمویش امیرالمؤمنین على(ع) بود. او با جان خویش آن‌حضرت را در مقابل تمام اذیت‌های قریش محافظت نمود. علی(ع) بود که در تمامى موقعیت‌های خطرناک در کنار پیامبر اسلام قرار داشت.
 
پاسخ تفصیلی
محمد فرزند ابوبکر(خلیفه اول) در سال حجة الوداع در مسیر مدینه به مکه متولّد شد.[1] کنیه او ابو قاسم است.[2] این کنیه را خواهرش عائشه، به او داد.[3]
مادرش اسماء بنت عمیس، خواهر میمونه همسر پیامبر اسلام(ص) بود. اسماء بنت عمیس ابتدا با جعفر بن ابی‌طالب ازدواج کرد، سپس به همراه او به حبشه هجرت کرد و در آن‌جا ساکن شد و فرزندانی را به دنیا آورد. بعد از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، او نیز به همراه دیگران به مدینه مهاجرت کرد. زندگی مشترک او با جعفر ادامه داشت تا این‌که جعفر به شهادت رسید. اسماء پس از شهادت جعفر به همسری ابوبکر درآمد. ثمره این ازدواج، تولّد محمد بود. محمد در دوران کودکی پدرش را از دست داد. وی پس از مرگ ابوبکر با امام علی(ع) ازدواج کرد و این‌گونه محمد به خانه علی(ع) راه یافت و تحت تربیت ایشان قرار گرفت.[4]
از آن‌جا که تربیت محمد در دامان علی(ع) بود، افکار و عقاید محمد نیز به امام علی(ع) نزدیک‌تر شد. محمد در اعتقاد و عمل از علی(ع) پیروی می‌کرد و رابطه خوبی با آن‌حضرت داشت و در جنگ‌هایی؛ مانند جمل و صفین نیز در رکاب آن‌حضرت جنگید.[5] محمد همچنین فرزندی به نام قاسم داشت که دخترش با امام باقر(ع) ازدواج کرد و امام صادق(ع) را به دنیا آورد.[6]
نقش محمد بن ابی‌بکر در قتل عثمان
اولین حادثه تاریخی مهم که محمد در آن نقش داشت و تاریخ به صورت مشخص از او نام می‌برد، حادثه قتل عثمان است. تعدادی از اهالی و بزرگان مصر به نزد اصحاب پیامبر اکرم(ص) در مسجد النبی آمده و از عملکرد عثمان و والی او در مصر شکایت کردند. صحابه نیز حق را به ایشان داده و عثمان را سرزنش کردند. در گفت‌وگویی که میان آنها و عثمان سر می‌گیرد، عثمان از جماعت می‌خواهد فردی را برای ولایت مصر معرفی کنند. آنها محمد بن ابی‌بکر را پیشنهاد می‌دهند و عثمان ولایت او را مهر و امضا می‌کند. او به همراه تعدادی از مهاجر و انصار و اهالی مصر به سمت مصر حرکت می‌کند و در بین راه به غلام سیاه ‌پوستی رسیده و بعد از مشاجره‌ای، نامه عثمان به حاکم مصر را از او می‌گیرند. عثمان در این نامه نوشته بود که وقتی محمد بن ابی‌بکر و همراهانش از مهاجر و انصار به سمت تو آمدند، آنها را دستگیر و همگان را بکش. وقتی نامه خوانده شد، جماعت به مدینه برگشتند و در نزد بزرگان و اصحاب پیامبر(ص) نامه را خواندند و بر همگان، حقیقت امر آشکار شد و این‌گونه تصمیم بر محاصره خانه عثمان و بعد بستن آب بر ایشان گرفته شد.[7]
محمد از سردمداران مخالفت با عثمان بود. او به همراه چند نفر به داخل خانه عثمان رفت. محمد عثمان را گرفت و وى را به پشت بر زمین زد و روى سینه‏اش نشست، ریش عثمان را گرفت و گفت: معاویه به کمک تو نیامد؟! ابن عامر و ابن ابی‌سرح نیز به یاری تو نشتافتند!. عثمان به محمد گفت: اگر پدرت مرا در این وضعیت می‏دید، بر من گریه مى‏کرد. محمد با شنیدن این سخنان، عثمان را رها کرد و از خانه وى بیرون رفت».[8]
محمد در کنار علی(ع) و توصیفات علی(ع) از او
محمد از ملازمان علی(ع) بود. زمانی که علی(ع) آهنگ کوچ به کوفه و جنگ جمل را داشت، محمد را به همراه برخی از صحابه مانند عمار یاسر به آن‌جا فرستاد تا ابو موسی اشعری و مردم کوفه را به سوی خود فرا خوانده و آنها را برای جهاد در نزد خداوند آماده کند.[9]
محمد در جنگ جمل که عائشه(خواهرش) از سردمداران جبهه مخالف بود، در رکاب علی(ع) جنگید و در جنگ صفین نیز ایشان را همراهی کرد.[10] او در این جنگ نامه‌ای به معاویه نوشت و سابقه و فضیلت‌های علی(ع) را به او گوشزد کرد و با تندی و با بیان خیانت‌های آل سفیان، او را از اعمالی که انجام می‌داد بر حذر داشت. محمد در این نامه، علی(ع) را این‌گونه توصیف می‌کند: «... و اول کسى که دعوت پیامبر اسلام(ص) را اجابت کرد و اسلام آورد، برادر و پسر عمویش علىّ بن ابى‌طالب(ع) بود که سخنان آن‌حضرت را پنهانى تصدیق کرده و او را بر تمام خویشان و اقرباى خود برتری داد، و نقد جان خود را براى سلامتى و خوشى آن‌حضرت پیوسته به کف داشت. هنگام گرفتارى و سختى و اقدامات مخالفان و آزار دشمنان نسبت به رسول خدا در نهایت تلاش و محبّت و صمیمیّت مى‌‏کوشید. امروز تو را مى‌‏بینم که مى‌‏خواهى نسبت به على بن ابى‌طالب(ع) افتخار و برترى‏ جویى! حال این‌که تو تویى و او او است، همو که در تمام قسمت‌هاى خیر بارز و برجسته است و تو لعین پسر لعینى. تو و پدرت همواره مخالف و دشمن اسلام و پیامبر بوده و از هیچ توطئه‏‌اى فروگذار نکرده‌‏اید، و لحظه‌‏اى براى خاموش ساختن نور خدا از بذل مال و تحریک اشخاص و جمع و تهیّه نیرو و قوا مضایقه نکرده‌‏اید، و تا دم مرگ پدرت این‌گونه بود و بر این کار؛ تو جانشین او شده‏‌اى.
پس چگونه است که امروز خود را با على بن ابى‌طالب برابر مى‌‏دانى، حال این‌که او وارث علم رسول خدا و وصىّ او است، او نخستین پیرو و وفادارترین فرد به پیامبر است، و تو و پدرت(أبو سفیان) دشمنان اویید، پس تا مى‌‏توانى از این راه ناصواب و باطل خود بهره‌‏ببر، و در گمراهى خود از پسر عاص استعانت و کمک بگیر، پس به همین زودی‌ها زندگى تو به پایان رسیده و حیله‌‏ات سپرى گشته و آخر مى‌‏فهمى که حسن عاقبت و نیکبختى در کجا بوده است، پس درود بر کسى که از راه هدایت پیروى نماید!».[11]
 این نامه به روشنی، ارادت و اعتقاد محمد بن ابی‌بکر به امام علی(ع) را نشان می‌دهد.
امام علی(ع) بعد از جنگ صفین، ولایت مصر را به محمد سپرد و او والی یکی از بزرگ‌ترین ولایت‌های اسلامی شد.[12] امام او را با نامه‌ای فرستاد که در آن کلیات و اصول حکومت اسلامی و حاکم اسلامی را گوشزد کرده بود.[13]
اما مصر نقطه‌ای حساس و کلیدی در جامعه آن زمان بود و برای معاویه نیز بسیار اهمیت داشت؛ لذا مشکلات و درگیری‌هایی در آن‌جا به وجود آمد. امام در نهایت مالک بن اشتر نخعی از بزرگ‌ترین و کارآمد‌ترین افراد خود را به جای محمد در حکومت مصر فرستاد. خبر وقتی به محمد رسید، او را ناراحت کرد که در نتیجه آن امام این‌گونه به او نوشت:
«خبر دل تنگیت از این‌که اشتر را به منطقه حکم‌رانیت فرستادم به من رسید، این کار من نه به جهت این بود که تو را کاهل و سست مى‏دانستم، و نه به علت این‌که مى‏خواستم کوشش زیادترى از خود نشان دهى. اگر از حکومت مصر آنچه در اختیار تو است از تو گرفتم، تو را حاکم منطقه‏اى‏ قرار مى‏دهم که زحمتش برایت آسان‌تر، و حکومتش براى تو خوشایندتر باشد».[14] محمد نیز در جواب امام، نامه‌ای نوشته و اطاعت و احترام خود به امام علی(ع) را نشان داد.[15] اما رسیدن مالک به مصر به سرانجام نرسید و در میان راه، در اثر سم به شهادت رسید[16] و محمد در مصر باقی ماند و سپاه شام بدان‌جا رسید. در نهایت محمد توسط لشکر شام شهید شد و آنها بدن محمد را در شکم خَری قرار داده و آن را آتش زدند.[17]
وقتی خبر شهادت محمد را به علی(ع) دادند، ایشان فرمودند: «اندوه ما بر او به اندازه شادى شامیان است؛ چرا که آنها دشمنى را از دست دادند و ما دوستى را».[18] او همچنین در مورد از دست دادن مصر فرمود:‌ «مى‏‌خواستم هاشم بن عتبه را فرماندار مصر کنم، اگر او را انتخاب مى‏‌کردم میدان را براى دشمنان خالى نمى‌‏گذارد، و به عمرو عاص و لشکریانش فرصت نمى‏‌داد، نه این‌که بخواهم محمد بن ابى‌بکر را نکوهش کنم، که او مورد علاقه و محبّت من بوده و در دامنم پرورش یافته بود».[19]
همچنین زمانی که امام عبدالله بن عباس را به سمت مصر و جنگ با شامیان می‌فرستد، این‌گونه در مورد محمد می‌گوید: «مصر را گشودند و محمد پسر ابوبکر، که خدایش بیامرزاد، شهید گردید پاداش مصیبت او را از خدا مى‏خواهم. فرزندى خیرخواه و کارگذارى کوشا و تیغى برنده و رکنى بازدارنده بود. من مردم را بر انگیختم تا در پى او روند، و آنان را فرمودم تا به فریاد وى رسند پیش از آنکه- شامیان- کار او را پایان دهند و آنان را نهان و آشکار، فراوان نه یک بار، خواندم ...».[20]
 

[1]. ابن حجر عسقلانى، احمد بن على، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق: عبد الموجود، عادل احمد، معوض، على محمد، ج 6، ص 194، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق.
[2]. ابن عبدالبر، یوسف بن عبد الله‏، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق: البجاوى، على محمد، ج‏ 3، ص 1366، دار الجیل، بیروت، چاپ اول، 1412ق.
[3]. ابن أثیر، أبو الحسن علی بن محمد، أسد الغابة فى معرفة الصحابة، ج ‏4، ص 326، دار الفکر، بیروت، 1409ق.
[4]. الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، ج 4، ص 1784 – 1785.
[5]. همان، ج ‏3، ص 1366.
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 1، ص 472، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[7]. ابن قتیبة الدینوری، أبو محمد عبد الله بن مسلم، الإمامة و السیاسة (تاریخ الخلفاء) تحقیق: شیری، علی، ج 1، ص 55 – 56، بیروت، انتشارات دار الأضواء، چاپ اول، 1410ق.
[8]. ابن کثیر دمشقی‏، البدایة و النهایة، ج 7، ص 184، دار الفکر، بیروت، بی‌تا؛‌ أسدالغابة، ج ‏4، ص 326.
[9]. الإمامة و السیاسة، ج ‏1، ص 84.
[10]. أسد الغابة، ج ‏4، ص 326.
[11]. طبرسى، احمد بن على، الإحتجاج على أهل اللجاج، ترجمه، جعفرى، ج ‏1، ص 399، اسلامیه، تهران، چاپ اول، 1381ش؛ نصر بن مزاحم، وقعة صفین، محقق و مصحح: هارون، عبد السلام محمد، ص 118 – 119، مکتبة آیة الله المرعشی النجفی، قم، چاپ دوم، 1404ق.
[12]. الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، ج ‏3، ص 1366.
[13]. شریف الرضى، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق و مصحح: صبحی صالح، نامه 27، ص 383 – 385، هجرت، قم، چاپ اول، 1414 ق.
[14]. نهج البلاغة، نامه 34، ص 407.
[15]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 33، ص 557، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ دوم، 1403ق.
[16]. ثقفی، ابراهیم بن محمد بن سعید بن هلال، الغارات أو الإستنفار و الغارات، محقق و مصحح: محدث، جلال الدین،‏ ج 1، ص 259 – 260، انجمن آثار ملی، تهران، چاپ اول، 1395ق.
[17]. الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، ج ‏3، ص 1366.
[18]. نهج البلاغة، ص 532.
[19]. همان، خ 68، ص 98.
[20]. همان، ص 408.
ترجمه پرسش در سایر زبانها
نظرات
تعداد نظر 0
لطفا مقدار را وارد نمایید
مثال : Yourname@YourDomane.ext
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید
لطفا مقدار را وارد نمایید

طبقه بندی موضوعی

پرسش های اتفاقی

  • امیدبخش‌ترین آیه قرآن کدام است؟
    19920 تفسیر 1393/12/26
    قرآن کریم سرشار از آیات مژده و امید است. اما در این‌که کدام‌یک از آیاتش امید بیشتری به مؤمنان می‌دهد، سخن پیشوایان دین در این زمینه متفاوت است که شاید این تفاوت، ناظر به جنبه‌های مختلف امیدبخشی‌ باشد: ۱. ابوحمزه ثمالی می‌گوید؛ از امام باقر(ع) یا امام صادق(ع) ...
  • انصار چه کسانی بودند؟
    38930 تاريخ بزرگان 1388/12/03
    "انصار" جمع ناصر، از ریشه "نصر" به معنای یاوران است. در صدر اسلام به ساکنانمسلمانمدینهو اطرافآن، به ویژه افراد دو قبیلهاوسوخزرج،انصار گفته می‌شد؛ چرا که آنان به یاریپیامبر اسلام (ص)ومسلمانان مهاجر مکیو نقاط دیگر پرداختهبودند و در نشر ...
  • منظور از مباحات عامه، اباحه تملک و اباحه انتفاع چیست؟
    19535 General Terms 1393/04/17
    مباح بودن به معنای حلال بودن است. اموالى که متعلق حق هیچ‌کس نیست، در فقه از آنها با عنوان «مباحات عامّه» یا «مشترکات و منافع عامّه» تعبیر شده است. چیزهایى که شارع آنها را براى همه مشترک یا مباح قرار داده است، دو قسم است: 1. ...
  • هجوم‌آورندگان به خانه حضرت فاطمه(س) چند نفر بودند و چه افراد سرشناسی در میان آنان حضور داشتند؟
    31035 تاریخ 1394/07/14
    بنابر تحقیق و جست‌وجو در منابع حدیثی و تاریخی؛ به صورت پراکنده در نقل‌های مختلفی که درباره این بی‌حرمتی نقل شده است، نام تعدادی از افراد که به خانه حضرت فاطمه(س) هجوم آورده، یا دستور هجوم دادند وجود دارد. البته مشخص نیست که تعداد دقیق آنان چند نفر ...
  • گزارش‌های تاریخی موجود پیرامون شخصیت حر بن یزید ریاحی که در رکاب امام حسین(ع) به شهادت رسید، را ارائه کنید؟
    33792 تاريخ بزرگان 1394/07/21
    یکی از افرادی که نامش در میان شهدای کربلا و یاران امام حسین(ع) جاودانه ماند، و مُهر شهادت وی در درگاه الهی ثبت شد، «حُرّ بن یزید ریاحی» است.نسب حر بن یزیدنسب حر را چنین ذکر کرده‌اند: «حر بن یزید بن ناجیة بن قَعنَب،
  • حدیث حارث همدانی در مورد حاضر شدن امام علی(ع) بر بالین محتضر را چگونه ارزیابی می¬کنید؟
    26219 درایه الحدیث 1392/04/27
    حاضر شدن پیامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) از جمله حضرت علی(ع)، هنگام مرگ، نزد تمامی انسان‌ها حتی کسانی که بر دین‌های دیگر می‌باشند از اموری است که اخبار مستفیضه بر آن دلالت دارد.[1] البته در نحوه و چگونگی این حضور سخنانی بیان شده است ...
  • حروف مشبهة بالفعل چه ویژگی‌هایی دارند؟
    23986 لغت شناسی 1397/08/26
    بر اساس نظر مشهور ادباء، حروف مشبهة بالفعل پنج حرف بوده[1] که بر سر مبتدا و خبر وارد می‌شوند. این حروف عبارت‌اند از: إنَّ، أنَّ، لیت، لکنَّ، لعلَّ. عمل اصلی این حروف، منصوب نمودن مبتدا به عنوان «اسم» و مرفوع نمودن خبر به عنوان ...
  • فرق بین «صراحت» و «ظهور» چیست؟
    15284 مبانی فقهی و اصولی 1390/12/22
    دلالت یک عبارت بر مقصود گوینده، گاهی آن قدر صریح است که احتمال خلاف در آن منتفی است. در این جا می گویند عبارت نص و صریح است، اما گاهی دلالت یک عبارت بر قصد گوینده صریح نیست، بلکه معانی متعدد از آن محتمل است، ولی در ...
  • آیا کلمه «حضرت» در روایات نیز به کار برده شده است؟
    14525 لغت شناسی 1394/01/22
    کلمه «حضرت» در لغت به معنای «حضور» و «نزد» می‌باشد.[1] این کلمه در عربی به صورت «حضرة» نوشته می‌شود. مثلاً وقتی می‌گوییم: «حضرت امام صادق(ع)» در روایات نیز به کار برده شده است که فارسی زبانان به عنوان احترام و ادب قبل از اسامی ...
  • افطاری دادن در کدام روز برابر مهمان کردن صد هزار پیامبر، امام و شهید است؟
    23611 حدیث 1392/10/28
    اطعام نمودن و غذا دادن به برادران دینی از کارهایی است که در اسلام مورد تأکید قرار گرفته و برای آن اجر و پاداش فراوانی قرار داده شده است. اما متن موجود در پرسش، تلفیق و خلط دو روایتی است که هر کدام دارای خاستگاه مخصوص به خود ...

پربازدیدترین ها