چگونگی ادراکات انسان و نیز مبحث خواب (رؤیا) از مباحث مهم در حوزه معارف بشری است.

به نظر می‌رسد منشأ اشکال در این پرسش، عدم دقت در حقیقت خواب(رؤیا) است؛ از این‌رو ابتدا توضیح کوتاهی در مورد حقیقت خواب ارائه می‌کنیم.

خواب نوعی ارتباط با عالم مثال است، و امری غیر واقعی نیست. توضیح این‌که در مباحث هستی‌شناسی بیان شده است که عالم هستی مراتب دارد: عالم ماده، عالم مثال و عالم عقل؛ در عالم مثال هر چند ماده وجود ندارد؛ اما برخی ویژگی‌های ماده؛ مانند رنگ، شکل، حجم و ... وجود دارد.[i]  

همچنین در ساحت انسان نیز مانند عالم هستی سه مرتبه از حقیقت وجود دارد: مرتبه تجرد عقلانی، مرتبه تجرد مثالی و مرتبه حس. مرتبه تجرد مثالی انسان را به جهت اتصال با نفس انسان، عالم مثال متصل نیز می‌نامند. در مقابل عالم مثال کلی که آن‌را مثال منفصل می‌نامند.[ii]

خواب و رؤیا، به عالم مثال متصل، مرتبط است؛ یعنی قوه خیال، در تصاویر و صورت‌هایی که از طریق حواس درک شده بود و در حس مشترک بایگانی گردیده بود، دخل و تصرف می‌کند، و صورت‌های جدیدی را از روی آنها کپی‌برداری، بازسازی و یا اختراع می‌کند. البته گاهی خواب و رؤیا صادقانه است که در واقع نفس با عالم مثال منفصل، وصل می‌شود و حقایقی را که در آینده رخ می‌دهد، از قبل آگاه می‌شود.[iii] بنابر این، خواب را هر چند خیالی می‌توان نامید، ولی غیر واقعی نمی‌توان دانست.

اما ادراک حسی انسان و چگونگی علم انسان از طریق حواس به وجود واقعی اشیای محسوس، مسئله‌ای است که در مبحث معرفت‌شناسی مورد بررسی قرار گرفته است. به نظر می‌رسد اصل وجود واقعیت خارجی قابل تشکیک نیست؛ زیرا شکی نیست که اشیای خارجی در ما تأثیر می‌گذارند: آتش ما را می‌سوزاند؛ چاقو دست ما را می‌برد و ... همچنین ما در واقعیت خارجی اثرگذار هستیم؛ یعنی با ایجاد سد جلوی طغیان آب را می‌گیریم، با آب شعله آتش را خاموش می‌کنیم، ساختمان، اشیا و وسایل مختلف می‌سازیم و ... اگر این امور واقعیت نداشته باشند چگونه این تأثیر و تأثر رخ می‌دهد.[iv]

 البته در مورد تبیین حقیقت ادراکات خارجی و چگونگی تطبیق آن با واقعیت خارجی، نظریات مختلفی ارائه شده است: برخی از دانشمندان علوم جدید بر این باورند که نفس، ادراکات حسی را از طریق قیاس با داشته‌های علم حضوری نسبت به اعضای خود با واقعیت بیرونی تطبیق می‌کند، ولی فیلسوفان اسلامی بر اساس مبانی حکمت متعالیه معتقدند که ادراکات حسی زمینه اتصال نفس با عالم بالاتر را برقرار می‌کند تا دانش حسی در نفس انسان افاضه شود و تحقق یابد.[v]

در مورد بیماران اسکیزوفرنی و نظریه جهان هولوگرافیک به پاسخ‌های این سایت مراجعه شود.[vi]

[i]. ر. ک: «فرق ملائکه جبروتی با ملائکه ملکوتی»؛ «حضرات خمس و مراتب وجود»؛ «حقیقت عالم مثال».

[ii]. ر. ک: «مراحل وجودی نفس».

[iii]. ر. ک: «رویا دیدن»؛ «ماهیت رویا و امکان خود آگاهی در رویا».

[iv]. ر. ک:  معنای ماتریکس؛ تفاوت میان حقیقت و واقعیت

[v]. ر. ک: «تجرد نفس»؛ «مادی‌گرایان و درک بزرگی محیط با تفسیر تصاویر کوچک از طریق مغز».

[vi]. ر. ک: «تفاوت و مرز واقعیتِ حقیقی با مشابه در نظر بیماران اسکیزوفرنی».