آنچه در پرسش آمده با تعبیرهای مختلف، در روایات موجود در منابع معتبر و قابل استناد مشاهده می‌شود و مجموع آنها به این موضوع توصیه می‌کنند که معیار شما برای ازدواج، نباید تنها اموری؛ مانند ثروت، زیبایی، جایگاه اجتماعی و ... باشد؛ بلکه ویژگی هایی؛ مانند پاک‌دستی، پاک‌دامنی، اخلاق‌مداری، دیانت و ... باید در اولویت باشند؛ زیرا همان‌گونه که فرزندان دارای برخی ویژگی‌های جسمی مشابه پدر و مادرشان می‌باشند، ویژگی‌های دیگر آنان نیز به فرزندانشان سرایت خواهد کرد.

چنین سرایتی در بسیاری از موارد از بدیهیات بوده و قابل مشاهده برای همگان است.

انسان مانند پدر و مادرش، با طبیعت انسانى به دنیا می‌آید. رنگ پوست، رنگ چشم و بسیاری از دیگر ویژگی‌های جسمی از طریق «ژن‌ها» به نسل‌های بعد منتقل می‌شود.

همین‌طور محیط طبیعى و منطقه‌‌اى که انسان در آن رشد و پرورش می‌یابد، بر اندام و روحیه او تأثیرگذار است. ویژگی‌های جسمی و روحی افراد ساکن در مناطق سردسیر، گرمسیر، کویر، جنگل، ساحل، کوهپایه و ... با هم متفاوت است. همچنین محیط اجتماعى، عامل مهمى در تکوین خصوصیات روحی و اخلاقى انسان است، زبان انسان، آداب عرفى و اجتماعى، دین و مذهب، غالباً همان چیزى است که محیط اجتماعى بر انسان تحمیل می‌کند.^[1]

با پیشرفت دانش بشری، روز بروز واقعیات جدیدتری در این زمینه کشف و اعلام می‌شود، به گونه‌ای که برخی از دانشمندان معتقدند حتی عاداتی مانند جویدن ناخن‌ها نیز به فرزندان سرایت می‌کند!

با ذکر این مقدمه باید گفت؛ لزوم در نظر داشتن چنین واقعیتی برای تشکیل زندگی مشترک،‌ در تعالیم دینی ما هم مورد توجه قرار گرفته است.

در همین راستا پیامبر اسلام(ص) توصیه می‌فرماید:

«انظر فی أیّ نصاب تضع ولدک فإنّ العرق دساس»؛[2] دقت کن که می‌خواهی فرزندت را کجا قرار دهی؛ زیرا رگ(خون) تأثیر خود را خواهد گذاشت.

در روایتی مشابه، امام صادق‌(ع) می‌فرماید:

«تَزَوَّجُوا فِی الْحُجْزِ الصَّالِحِ فَإِنَّ الْعِرْقَ دَسَّاس‏»؛[3] همسرتان را از خاندانی نیک انتخاب کنید؛ زیرا خون تأثیرگذار است.

واژه «عِرق» به معنای ریشه و اساس یک پدیده بوده، و می‌دانیم که اساس آفرینش انسان، «نطفه» است. و «دسّاس» به معنای انجام کار پنهانی است؛ لذا مقصود از دسّاس بودن عِرق این است که صفات موروثی از طریق نطفه به ‌طور ناپیدا به فرزند منتقل می‌شود.

آن‌حضرت در روایت دیگر از پیامبر(ص) نقل می‌کند که از ازدواج با «خضراء الدمن»(سبزی‌ روییده در لجن‌زار) پرهیز کنید.[4] یعنی زیبارویانی که در خانواده‌ای منحط بزرگ شده‌اند را به همسری انتخاب نکنید.[5]

تمام این روایات نشانگر این موضوع پذیرفته شده توسط عقل است که در ازدواج، اگر قدرت انتخاب وجود داشته باشد،‌ بهتر است گزینه‌ای برگزیده شود که دارای ویژگی‌های نیک بیشتری باشد.

البته این نمی‌تواند دلیل برای خودداری از ازدواج با توجیه فقدان گزینه مناسب ‌باشد؛ زیرا همان‌گونه که گفته شد، توصیه این روایات در جایی است که گزینه‌های مختلفی وجود داشته و قدرت انتخاب در میان باشد؛ اما در غیر این صورت، باید به گزینه‌‌های پایین‌تر فکر کرد و مجرد نماند.

گفتنی است، اگرچه خطاب این روایات به مردان است؛ اما با توجه به دلیلی که در آنها مطرح می‌شود و با معیار «قیاس منصوص العله»، زنان نیز مخاطب این حدیث‌ بوده و در صورت امکان انتخاب، باید مردی را برای همسری بپذیرند که دارای ویژگی‌های نیکوتری باشد.

توجه به این نکته نیز ضروری است که آنچه در احادیث اهل‌بیت(ع) گفته شد، به معنای آن نیست که لزوما ویژگی‌های اخلاقی و نیز بسیاری از ساختارهای ژنتیک به صورت منفی و یا مثبت به نسل‌های بعدی منتقل می‌شود تا سر از جبر درآورد؛ بلکه به این معنا است که رعایت برخی مسائل، بستر مناسبی را فراهم خواهد آورد تا فرزندی که در آینده پا به عرصه وجود می‌گذارد، علاقه بیشتری به رفتارهای خیرخواهانه داشته باشد و هشداری است نسبت به تأثیر پدر و مادر در آینده فرزندان که بهتر است با انتخاب همسر مناسب، فرزندانمان را در راه پیمودن سعادت و خوبی‌ها کمک و یاری نماییم.

[1]. مطهرى، مرتضی، مجموعه آثار، ج 2، ص 291 و 292، تهران، صدرا.

[2]. ابن الاعرابی، ابو سعید احمد بن بشر، معجم ابن الأعرابی، ج 2، ص 501، السعودیة، دار ابن الجوزی، چاپ اول، 1418 ق.

[3]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الاخلاق، ص 197، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، 1412ق.

[4]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 5، ص 332، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. «قَامَ رَسُولُ اللَّهِ ص خَطِیباً فَقَالَ أَیُّهَا النَّاسُ إِیَّاکُمْ وَ خَضْرَاءَ الدِّمَنِ قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا خَضْرَاءُ الدِّمَنِ قَالَ الْمَرْأَةُ الْحَسْنَاءُ فِی مَنْبِتِ السَّوْءِ».

[5]. برای آگاهی بیشتر، ر. ک: «عوامل مؤثر بر تحولات اخلاقی از دیدگاه قرآن»؛ «تأثیرپذیری انسان از جامعه»؛ «تشبیه زن زیبا به گیاه مزبله».